Babin

W artykule poruszono tematykę podstaw i zasad etyki bibliotekarskiej, norm i wartości przyjętych w kodeksach etycznych środowisk bibliotecznych w różnych krajach świata oraz etyki zawodu bibliotekarza w Niemczech i perspektyw jej rozwoju. Wykorzystano w nim m.in. dyskusje toczone w 2007 r. na łamach BID (Biblioteka i Informacja Niemiec), w trakcie Dni Bibliotekarza poświęconych tej tematyce z lat 2008, 2010 i 2011, studenckie projekty i prace dyplomowe oraz wypowiedzi z bibliotecznych list dyskusyjnych InetBib i ForumOeB.

Wśród dylematów etycznych, przed jakimi stoją bibliotekarze, wymienić można choćby kwestie ochrony danych użytkowników, czy udostępniania informacji niejawnych. Jako przykład kontrowersji wokół zakresu praw użytkowników do informacji podano m.in. zamknięcie dostępu do Wikileaks przez Bibliotekę Kongresu, po ujawnieniu przez ten serwis na przełomie 2010/2011 tajnych dokumentów dyplomacji USA. Decyzja ta została oprotestowana przez Stowarzyszenie Bibliotek Amerykańskich (ALA), które stanęło na stanowisku, że wolny dostęp do tego typu danych powinien być wartością nadrzędną i podstawowym prawem obywateli.

Żądania władz nierzadko prowadzą do konfliktu na tle etycznym między stowarzyszeniami bibliotecznymi a poszczególnymi grupami interesu. Tak było też w Stanach Zjednoczonych, gdzie od 2001 FBI, na mocy ustawy Patriot Act (zob. BABIN 2003/3/136, BABIN 2005/3/193, BABIN 2007/2/85), próbowało przejąć od bibliotek dane użytkowników. Amerykańscy bibliotekarze odmówili ich udostępniania powołując się na zasady zawarte w aktach prawnych regulujących działalność bibliotek.

Etyka bibliotekarska nie jest wolna od wpływów kulturowych. Z tego powodu musi być wciąż dyskutowana, nowelizowana oraz dopasowywana do warunkujących ją ram (tak jak regularnie nowelizowany kodeks etyki zawodowej ALA (zob. BABIN 2008/3/248). Żywa etyka zawodowa ma nie tylko funkcje normalizujące, lecz również ogromne znaczenie dla postrzegania otwartości danego środowiska zawodowego. W artykule zestawiono kodeksy etyki zawodu bibliotekarza z różnych krajów. Poprzez analizę porównawczą przedstawiono i omówiono wspólne dla tych dokumentów tematy i wartości. Są to:

• Prawa i przywileje użytkownika (ochrona danych, poufność)
• Dostęp do informacji (intelektualna swoboda, wolność myśli, neutralność, wolność od cenzury, zorientowanie na służenie użytkownikowi)
• Neutralność w przedstawianiu bibliotek w mediach, udostępnianiu informacji, ich przechowywaniu, opracowywaniu i wymianie.
• Odpowiedzialność stowarzyszeń bibliotekarskich (promocja demokracji, działalność edukacyjna, walka z wykluczeniem mniejszości, wkład w emancypację grup dyskryminowanych, ochrona młodych użytkowników)
• Profesjonalizm (gwarancja kwalifikacji, zorientowanie na służbę użytkownikowi, znajomość nowych technik i strategii, dbałość o ciągły rozwój, współpraca)
• Osobista uczciwość (nieprzekupność)
• Integracja zatrudnionych
• Odpowiedzialność w stosunku do pracowników i współpracowników
• Ochrona praw autorskich, walka z plagiatami

Osobno omówiono historię rozwoju etyki zawodowej bibliotekarzy w Niemczech. Prace nad jej skodyfikowaniem były prowadzone w tym kraju do 2006 r. W marcu 2007 na Lipskim Dniu Bibliotekarza zaprezentowano dokument „Etyczne podstawy zawodu bibliotekarza i pracownika informacji”. Zawiera on standardy zachowań w kontaktach z klientami i ich etyczne podstawy. Ujęto też w nim zagadnienia równego traktowania, dostępu do informacji, gwarancji jakości, neutralności i ochrony danych.

W dalszej części artykułu przedstawiono krytyczne reakcje dotyczące etyki bibliotekarskiej, poruszono również kwestie jej przyszłości. Zaprezentowano również nowy blog „Etyka od dołu”, na którym relacjonowane są prace Komisji Etyki, w tym dyskusje na temat konfliktów etycznych w codziennej pracy bibliotekarzy, i zaznaczono potrzebę szerszej debaty nt. etyki zawodowej w środowisku bibliotekarskim.