Babin

Niemiecki system biblioteczny można sklasyfikować jako zdecentralizowaną organizację finansowaną przez poszczególne kraje związkowe i łączącą biblioteki zróżnicowane pod względem typów zbiorów, odbiorców i funkcji. Różnorodność ta ma swoje korzenie w historii rozwoju Niemiec i ich autonomicznych terytoriów. W kraju tym nie powołano żadnej centralnej instytucji koordynującej działalność bibliotek na poziomie ogólnokrajowym, nie opracowano też narodowego prawa bibliotecznego – federalne ustawy o bibliotekach uchwalono jak dotąd w trzech landach, a kolejne rozważają wprowadzenie zbliżonych aktów prawnych. W poszczególnych rejonach wdraża się projekty zarządzania jakością wzorowane w mniejszym lub większym stopniu na modelu TQM (Total Quality Management), czyli kompleksowego zarządzania jakością, i opracowywane pod kątem potrzeb określonych typów bibliotek, w programach tych nie bierze się jednak pod uwagę standardów branżowych i ekonomicznych, co utrudnia porównywanie tych placówek z jednostkami spoza sektora bibliotecznego i w skali kraju. Badaniem możliwości zastosowań instrumentów zarządzania ekonomicznego w bibliotekach zajmuje się od 2008 r. Instytut Zarządzania Jakością i Rozwoju Organizacyjnego w Bibliotekach (IQO) działający przy Szkole Wyższej Mediów w Stuttgarcie. W artykule omówiono realizowany przez tę jednostkę projekt badawczy pn. „Doskonała biblioteka”, mający wspierać placówki biblioteczne chcące wdrażać kompleksowy system zarządzania jakością, oraz scharakteryzowano jego założenia konceptualne. Przybliżono również doświadczenia i wnioski płynące z implementacji tego modelu.

Przy jego opracowywaniu założono, że poprawa funkcjonalności bibliotek wymaga zasadniczo tych samych instrumentów zarządzania i przywództwa jak w przypadku instytucji i przedsiębiorstw z innych sektorów. Przyjęto również, że ma on spełniać następujące wymagania: i) być odpowiedni dla wszystkich typów bibliotek, zarówno publicznych, jak i akademickich, zainteresowanych dążeniem do doskonałości i doskonaleniem efektywności swoich organizacji, ii) czerpać z filozofii TQM jako koncepcji przywództwa, iii) opierać się na podstawach uznanych w kraju i na świecie modeli jakości, zamiast na podejściu koncentrującym się na specyfice określonych rodzajów bibliotek. Jako wzorce przy jego rozwoju przyjęto narzędzia takie jak EFQM (European Foundation for Quality Management Excellence Model) – Model Doskonałości Europejskiej Fundacji Zarządzania Jakością, oraz CAF (The Common Assessment Framework) – Wspólna Metoda Oceny. Biblioteki uczestniczące w programie „Doskonała biblioteka” (DB) ocenia się więc na podstawie uznanych, międzynarodowych standardów, co pozwala na podniesienie znaczenie i renomy osiąganych przez nich poziomów doskonałości.

Ramy strukturalne DB obejmują 3 poziomy, definiujące szczegółowo wymogi jakości oraz działania w zakresie zarządzania. Pierwszy określa obszary zarządzania, w tym czynniki określane jako potencjał i osiągane wyniki, drugi – kryteria działań podejmowanych w każdej z tych sfer, trzeci – wskaźniki pomiaru doskonałości dla wszystkich zmiennych. Tekst zawiera omówienie ich charakterystyk, zasad oraz etapów procesu ewaluacji i wprowadzania usprawnień dla każdego z ocenianych obszarów, przybliża również wyzwania związane z implementacją modelu DB (cały proces trwa około 3 lat) i korzyści związane z udziałem w projekcie. Dodatkową opcją dla bibliotek, które z powodzeniem wdrożyły plan zarządzania jakością i uzyskały, w ramach własnej ewaluacji, ponad 60% z wszystkich możliwych do zdobycia punktów, jest poddanie się zewnętrznej ocenie i uzyskanie certyfikatu doskonałości, zarejestrowanego w Niemczech pod nazwą „Ausgezeichnete Bibliothek” i przyznawanego na 3 lata. Według autorek, doświadczenia niemal 30 niemieckich placówek eksperymentujących z DB wskazują na przydatność tego modelu w sektorze bibliotecznym i pozytywne efekty wdrożenia zarządzania jakością, dowodzą również znaczenia rozumienia tego procesu jako zadania o charakterze ciągłym (wszystkie placówki, które uzyskały tytuł DB, ubiegały bądź ubiegają się o przedłużenie ważności zdobytych certyfikatów na kolejne 3 lata). Dalsze plany IQO zakładają testowanie uproszczonego modelu DB dla małych bibliotek, prowadzonych przez mniej niż 2 wykwalifikowanych pracowników pracujących na pełnym etacie.