Babin

Big Data – termin określający duże zbiory zmiennych i trudnych do analizy danych pozyskiwanych z wielu źródeł, stal się w ostatniej dekadzie frazą niemal równie popularną jak media społecznościowe czy sieć 2.0, przyciągającą uwagę dziennikarzy, przedstawicieli sektora biznesu, polityków i naukowców. Choć nie jest to technologia per se, przetwarzanie i wykorzystywanie masywów danych ma istotne technologiczne i społeczne implikacje, i stanowi olbrzymie wyzwanie w każdej sferze działalności, m.in. ze względu na kwestie skalowalności w systemach informacyjnych. W artykule przeprowadzono pogłębioną analizę wpływu Big Data na organizację wiedzy (OW) i systemy organizacji wiedzy (SOW). Autorów interesowała przede wszystkim konfrontacja prowadzonych obecnie w środowisku OW debat, dotyczących znaczenia uniwersalnych klasyfikacji bibliotecznych, taksonomii i tezaurusów w erze cyfrowej, z dyskusjami na temat metodologicznych założeń badań koncentrujących się na pozyskiwaniu i eksploracji danych.

Biblioteki szkolne odgrywają niezmiernie istotną rolę w systemie edukacji czytelniczej i informacyjnej, a ich zasoby i usługi pomagają wspierać pedagogiczne innowacje i realizację programów nauczania oraz wyrównywać szanse edukacyjne młodzieży. W Portugalii, od kilku dekad, a w przypadku Brazylii – od 2010 r., podejmuje się szereg inicjatyw mających na celu tworzenie w szkołach takich placówek. Jednocześnie, poświęca się dużo uwagi normalizacji zasad i procedur opracowania formalnego i rzeczowego materiałów trafiających do ich zbiorów oraz technik implementacji i ewaluacji procesów indeksowania z perspektywy potrzeb użytkowników. W artykule przedyskutowano wyniki badania mającego na celu zgromadzenie empirycznych danych na temat języków informacyjno-wyszukiwawczych wykorzystywanych w bibliotekach szkolnych w obu tych państwach, analizę praktyk związanych ze współpracą między tymi instytucjami w zakresie indeksowania, dzielenia się rekordami i współkatalogowania, a także zbadanie aspektów powiązanych z lokalną specyfiką indeksowania.

Hasła przedmiotowe w istotny sposób ułatwiają skuteczne wyszukiwania zasobów, ich ręczne przydzielanie jest jednak zadaniem czasochłonnym, zwłaszcza biorąc pod uwagę olbrzymią ilość publikowanych materiałów i tempo przyrostu bibliotecznych księgozbiorów. Narzędzia służące do automatycznego indeksowania przedmiotowego (AIP) i klasyfikacji mogą pomóc w rozwiązaniu problemów skali oraz wydajności pracy, i można ich używać do wzbogacania istniejących rekordów bibliograficznych, by tworzyć więcej powiązań między zasobami i poprawić spójność danych bibliotecznych. Wykorzystuje się je też, na wiele sposobów, poza środowiskiem bibliotek, m.in. przy filtrowaniu poczty elektronicznej czy też tematycznym zbieraniu kolekcji dokumentów w sieci www (ang. focused crawling).

Artykuł jest głosem w debacie zainicjowanej w 2015 r. przez brytyjski oddział ISKO – International Society for Knowledge Organization i poświęconej statusowi tradycyjnych tezaurusów w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej (BIN) oraz organizacji wiedzy (OW), traktowanej jako jedna z subdyscyplin BIN, a także  perspektywom związanym z ich dalszym rozwojem i wykorzystywaniem przy wyszukiwaniu informacji. Autor zajmuje w nim krytyczne stanowisko wobec przecenianej jego zdaniem roli tych narzędzi we współczesnych systemach informacyjnych oraz ich funkcji w procesie kształcenia i badań z zakresu BIN / OW.

CHAOS – Cultural Heritage Archive Open System, czyli otwarty system archiwalny dziedzictwa kulturowego, to bazujący na współpracy projekt rozpowszechniania dźwiękowej spuścizny kulturowej online. W jego ramach udostępnia się strumieniowo ponad 500 tys. audycji i przekazów radiowych (ponad 1 mln godzin) duńskiego nadawcy Danish Broadcast Corporation (DR), emitowanych od 1931 r. do chwili obecnej. Budowa archiwum stanowiła część wielodyscyplinarnego programu LARM, realizowanego wspólnie w latach 2010-2014 przez DR, duńską sieć naukową, uczelnie i biblioteki, i mającego na celu zapewnienie społeczności naukowej możliwości wyszukiwania, adnotowania, wykorzystywania i komentowania nagrań dźwiękowych oraz stworzenie odpowiedniej infrastruktury badawczej, zapewniającej podstawy dla tych działań. Aby wesprzeć badaczy w optymalny sposób, przy rozwoju platformy archiwalnej CHAOS – LARM.fm i powiązanego systemu metadanych, przyjęto podejście ukierunkowane na użytkownika.

Liczba dostępnych w sieci cyfrowych danych podwaja się co dwa lata, a w tak szybko rozrastającym się środowisku języki informacyjno-wyszukiwawcze stanowią kluczowy komponent systemów informacyjnych, zwłaszcza w kontekstach akademickich i branżowych, powiązanych z produkcją i gromadzeniem specjalistycznych informacji wysokiej jakości. Słowniki kontrolowane używane są w nich zarówno do opisu zawartości dokumentów jak i ułatwiania do nich dostępu zgodnie z określonymi potrzebami informacyjnymi użytkowników. W erze Google użytkownicy przyzwyczajeni są do korzystania z prostych systemów wyszukiwawczych, które wymagają jedynie wprowadzenia słów kluczowych, by przekierować do poszukiwanej informacji. Choć mechanizmy te są efektywne, mogą zawodzić w przypadku wyszukiwania konkretnych, specjalistycznych materiałów. Wyniki badań dowodzą, że konceptualne wyszukiwania bazujące słownikach kontrolowanych mogą być w takich przypadkach bardziej efektywne niż wyszukiwania przez słowa kluczowe, warto więc szukać sposobów na poprawę tych narzędzi, a tym samym poprawę dostępności informacji. W artykule omówiono piśmiennictwo poświęcone językom indeksowania, a następnie zaprezentowano opracowany przez autorów, na wpół zautomatyzowany model aktualizacji słownika kontrolowanego z uwzględnieniem perspektywy użytkownika, poprzez użycie korpusu tekstowego oraz ekstrakcję i analizę rejestrów kwerend (ang. query logs).

Wielu użytkowników bibliotek ma problemy z używaniem katalogów online, m.in. ze względu na złożoność wyszukiwania przedmiotowego w tych serwisach i przyzwyczajenie do szukania przez słowa kluczowe w stylu Google. Z tego względu w środowisku bibliotecznym zaczęto wskazywać na konieczność zaniechania wykorzystywania i rozwijania słowników kontrolowanych (SK) na rzecz opcji pełnotekstowego przeszukiwania rekordów bibliograficznych. Chcąc sprawdzić tezę, że hasła przedmiotowe nie odgrywają w katalogach istotnej roli, autorki (Tina Gross i Arlene G. Taylor) przeprowadziły w 2005 r. badanie mające określić wpływ słownika haseł przedmiotowych Biblioteki Kongresu (LCSH) na wyniki wyszukiwania przez słowa kluczowe. Odkryły, że gdyby usunąć hasła przedmiotowe z rekordów katalogowych, użytkownicy próbujący znaleźć dokumenty przez słowa kluczowe, nie dotarliby do ponad 1/3 (35,9%) trafień, które obecnie byliby w stanie uzyskać. Ponieważ część krytyków sugerowała, że przyjęte w ich projekcie badawczym założenia mogły mieć wpływ na uzyskane rezultaty (kwestionowano m.in. zawężenie wyników wyszukiwania do materiałów w jęz. angielskim i nieuwzględnienie, że dodanie do rekordów spisów treści i streszczeń mogłoby zminimalizować znaczenie SK), autorki postanowiły powtórzyć proces wyszukiwania w tym samym OPAC, po uzupełnieniu go automatycznie wzbogaconymi metadanymi i biorąc pod uwagę materiały we wszystkich językach.

Na podstawie przeglądu literatury przedmiotu przedstawiono problematykę stosowania schematów klasyfikacyjnych w archiwach. W części wstępnej artykułu omówiono definicje pojęcia klasyfikacji piśmiennictwa zawarte w podstawowych portugalskich i międzynarodowych encyklopediach dziedzinowych i słownikach terminologicznych, zwracając przy tym szczególną uwagę na kierunki zmian w podejściu do zagadnień klasyfikacji. Następnie zaprezentowano wyniki badań dotyczących zastosowania różnych narzędzi dostępu do informacji archiwizowanej w placówkach portugalskich w latach 1889-1996 (tablice i schematy klasyfikacji, inwentarze, katalogi, indeksy, przewodniki po zbiorach itp.).

Systemy organizacji wiedzy (KOS), w tym zwłaszcza tezaurusy, pełnią istotną rolę w zarządzaniu informacją i optymalizacji jej wyszukiwania, a ich znaczenie wzrasta wraz z postępami w rozwoju Sieci Semantycznej i Linked Data, brak uniwersalnego programistycznego interfejsu i standardów opisu utrudnia jednak wykorzystanie KOS w środowisku sieciowym i zapewnienie ich semantycznej współoperatywności. W artykule przedstawiono podstawowe wyznaczniki koncepcji tezaurusów w postaci Linked Open Data (LOD) jako dynamicznego systemu informacyjnego, a nie statycznego źródła danych, a następnie przeanalizowano problem opisu, publikacji, linkowania i użytkowania tezaurusów jako zbioru zasobów terminologicznych, proponując nowe, systematyczne podejście do udostępnia tych słowników jako LOD.

W artykule omówiono projekt VIAFbot, zrealizowany przez Wikipedystów z OCLC i Biblioteki Brytyjskiej (specjalistów zatrudnionych w tych instytucjach na stanowisku Wikipedian in Residence, czyli rezydent Wikipedii), mający na celu integrację danych wzorcowych z Międzynarodowej Kartoteki Haseł Wzorcowych (VIAF) z biograficznymi artykułami z tej popularnej internetowej encyklopedii. Ich powiązanie ma dać bibliotekom okazję do prezentacji tradycyjnie hermetycznych, znanych głównie środowisku bibliotekarskiemu danych, takich jak rekordy katalogowe i wzorcowe, na szerzej dostępnych, otwartych platformach online.