Babin

Zarówno w katalogach bibliotecznych, jak i w sieci www, metadane pełnią funkcję przejrzystego języka, przy pomocy którego można wyszukiwać, odnajdywać i pozyskiwać konkretne obiekty. Dzięki szybkiemu postępowi technologicznemu i postępującej redukcji czasu realizacji kwerend, wyszukiwanie online stało się tak trywialne i oczywiste jak wykorzystywanie pieniędzy jako środka wymiany. Według autora, we współczesnym świecie, zbiory metadanych i waluty dzielą wspólną charakterystykę, a przynajmniej służą podobnemu celowi: mierzenia wartości rzeczy w odniesieniu do indywidualnych potrzeb (wyrażanej, w przypadku treści poszukiwanych online, ich pozycją na liście wyników). Można je więc postrzegać jako czasowe substytuty pożądanych obiektów. Z tej właśnie perspektywy, czyli traktowania dostępnych w sieci reprezentacji realnie istniejących obiektów jako dóbr wymiennych, w artykule przeanalizowano transparentność i materialność danych bibliotecznych, demonstrując z jednej strony ich aspekt monetarny, a z drugiej – wymiar fizyczny. Następnie, przedyskutowano, w jaki sposób przyjęcie standardów Linked Open Data (LOD) przyczynia się do reifikacji danych, czyli traktowania ich jako autonomicznych artefaktów, dokumentów jako takich, dostępnych do swobodnego wykorzystywania poza środowiskiem bibliotecznym i mających własną, zależną od jakości wartość. Argumentację oparto na wynikach eksperymentalnych prac nad stroną data.bnf.fr, prowadzonych w Bibliotece Narodowej Francji (BNF).

Library Reference Model (zob. babin.bn.org.pl/?p=3586) konsoliduje w jednej strukturze 3 odrębne modele konceptualne IFLA z rodziny FR, czyli: FRBR (Functional Requirements for Bibliographic Records, 1998), FRAD (Functional Requirements for Authority Data, 2009) i FRSAD (Functional Requirements for Subject Authority Data, 2010). Kontekst technologiczny w którym je rozwijano różni się znacząco od realiów, w których pracowali twórcy LRM i w których istotną kwestią stała się możliwość wykorzystywania danych bibliotecznych poza środowiskiem bibliotecznym, w aplikacjach Sieci Semantycznej. Autorki omawiają podjęte w ciągu ostatnich kilku lat działania, mające pomóc w osiągnięciu tego celu, dzięki stworzeniu wspólnego modelu funkcjonalnych wymagań, uwzględniającego wszystkie aspekty danych bibliotecznych i umożliwiającego ich modelowanie zgodnie z aktualnie przyjętymi praktykami. Prace w tym kierunku prowadzone były od 2012 r., początkowo w ramach FRBR Review Group, zajmującej się konsolidacją zadań użytkowników definiowanych w 3 modelach FR, a następnie przez powołany w 2013 r. zespół o nazwie Consolidation Editorial Group. Ich efektem jest referowany przez autorki dokument definiujący LRN w tekstowej, ustrukturyzowanej formie, dostosowanej do środowiska Linked Open Data (LOD). Po przejściu pozytywnie wszystkich etapów procesu akceptacji, został on przyjęty jako oficjalny standard IFLA w sierpniu 2017 r.

Celem artykułu było przeanalizowanie procesu tworzenia wielojęzycznego słownika terminologicznego i związanych z tym wyzwań. Przybliżono je na przykładzie doświadczeń zgromadzonych przez pracowników Biblioteki Narodowej Finlandii (BNF) w trakcie budowy fińskiego tezaurusa, serwisu Finto (finto.fi) umożliwiającego publikację i przeglądanie słowników i ontologii oraz ich integrację z innymi aplikacjami, a zwłaszcza podczas rozwoju ogólnej, trójjęzycznej ontologii YSO. Szczególną uwagę poświęcono w tekście problematyce zapewnienia równoważności lingwistycznej terminów i pojęć oraz strategiom translacji wypracowanym w trakcie budowy struktury słowników kontrolowanych i harmonizacji wielojęzycznych metadanych. Skupiono się również na celach prowadzonych prac – systemy te potraktowano nie tylko jako narzędzia indeksowania i wyszukiwania informacji, lecz również jako instrumenty promocji otwartego dostępu do nauki i informacji naukowej, zwłaszcza w dziedzinach takich jak bibliometria czy humanistyka cyfrowa, w których metadane traktuje się jako istotny materiał badawczy. Podkreślono przy tym znaczenie publikacji wielojęzycznych metadanych w modelu Linked Open Data (LOD) oraz potrzebę wypracowania wspólnego rozumienia wykorzystywanych pojęć, jako kroków w kierunku przezwyciężania organizacyjnych i lingwistycznych barier w dostępie do zasobów wiedzy, nie tylko z baz i systemów różnych dostawców lecz również różnych obszarów językowych.

Dzięki popularyzacji inicjatyw Linked Open Data (LOD), coraz większa liczba czytelnej maszynowo wiedzy, zapisanej w formie wyrażeń RDF, jest dostępna w tzw. chmurze LOD. Prowadzi się w związku z tym wiele badań mających na celu sprawdzenie, w jakim zakresie informacje w tej postaci mogą posłużyć do rozwoju nowych usług opartych na wiedzy lub też do poprawy efektywności platform bazujących na intensywnym wykorzystywaniu wiedzy specjalistycznej (ang. knowledge-intensive platforms), takich jak systemy rekomendacyjne (SR). W artykule omówiono specyfikę SR korzystających z reprezentacji LOD, podstawowe techniki analizy czynnikowej i metody odkrywania zależności w danych oraz podstawy rekomendacji opartych na modelu grafów. Następnie przeanalizowano wpływ integracji wiedzy egzogenicznej (ang. exogenous konwledge), pochodzącej z chmury LOD na ogólną wydajność algorytmu SR opartego na grafach. Zaproponowano również metodę automatycznego wzbogacania systemu tego typu przez wybór zestawów atrybutów pochodzących z chmury LOD i omówiono oddziaływanie kilku rozpowszechnionych technik doboru zmiennych w takim środowisku rekomendacyjnym.

W artykule przybliżono dyskusje prowadzone w ramach eForum – moderowanej, mailowej listy dyskusyjnej, organizowane co miesiąc przez Association of Library Collections and Technical Services (ALCTS) – jeden z oddziałów American Library Association (ALA). Skoncentrowano się zwłaszcza na omówieniu i skomentowaniu wątków i tematów poruszonych w trakcie debaty pn. „Rozwój zawodowy w zakresie katalogowania i metadanych” z lutego bieżącego roku, prowadzonej przez Lisę Robinson z Michigan State University i Stacie Trail z University od Minnesota.

Prace nad testowaniem nowego standardu katalogowania – RDA pomogły zwrócić uwagę środowiska bibliotecznego na ograniczenia formatu MARC21, w tym problemy z odwzorowywaniem w płaskiej strukturze rekordów MARC fundamentalnych dla modeli FRBR i RDA relacji między jednostkami bibliograficznymi, oraz na niedostosowanie danych produkowanych przez instytucje kultury do wymogów Sieci Semantycznej. Potrzebę zmian struktury bibliograficznej i transformacji opisu tekstowego w zrozumiałe dla maszyn, jednoznacznie identyfikowalne i zgodne z technologiami Linked Data sieci zestawy elementów danych oraz opracowania bardziej elastycznego i rozszerzalnego języka metadanych postulowano m.in. w raporcie „On the Record” z 2008 r., sporządzonym przez Grupę Roboczą ds. Przyszłości Rejestracji Bibliograficznej Biblioteki Kongresu, a efektem podjętych w tym kierunku działań była publikacja dokumentacji typowanego na następcę MARC modelu danych BIBFRAME.

Jakość danych jest pojęciem wielowymiarowym, definiowanym w literaturze przedmiotu na wiele różnych sposobów, uwzględniających z reguły albo kontekstualne aspekty informacji, albo ich cechy wewnętrzne, niezależne od użytkownika, zadań czy aplikacji, bądź też biorących pod uwagę wpływ prezentacji informacji na ich rozumienie i interpretację. Najczęściej cytowaną definicją jest ta, w której podkreśla się znaczenie użyteczności danych dla ich akceptacji lub odrzucenia przez użytkownika i uzależnia jakość informacji od ich faktycznego wykorzystania, projektu systemu informacyjnego i procesów związanych z tworzeniem danych. W artykule przybliżono różne metodologie i poziomy oceny jakości danych, podkreślając brak zgody w środowisku naukowym co do wyboru powszechnie stosowanych metryk i praktycznych instrumentów ewaluacji jakości, a następnie zajęto się omówieniem tej problematyki w kontekście technologii Sieci Semantycznej. Wskazano, że jednym z najważniejszych atrybutów w analizowanych modelach jakości Linked Open Data (LOD) jest „przystępność danych” (ang. accessibility) i zaproponowano w związku z tym nowy zestaw wskaźników jej pomiaru.

Projekt Pelagios (Pelagios: Enable Linked Ancient Geodata In Open Systems) to wspólna, międzynarodowa inicjatywa wielu środowisk naukowych, mająca na celu ułatwienie powiązań między różnego typu zasobami online dotyczącymi badań historycznych (takimi jak literatura poświęcona starożytnym cywilizacjom i językom, zbiory danych archeologicznych, mapy, pliki graficzne, cyfrowe artefakty, wyniki badań i in.) i miejscami z przeszłości, do których się odnoszą. Kluczem do budowy takiej sieci powiązań między odrębnymi zbiorami danych jest wykorzystywanie słowników nazw geograficznych online, w których każdemu miejscu przypisuje się unikalny, stabilny identyfikator URI. Członkowie Pelagios zaangażowani są w tworzenie najlepszych praktyk i narzędzi pomocnych przy realizacji założeń projektu, w tym m.in. w określanie zasad publikacji metadanych indeksów geograficznych jako Linked Open Data i rozwój otwartej platformy adnotacji Recogito, wspierającej proces linkowania cyfrowych tekstów i map z miejscami, których dotyczą, a tym samym – geoprzestrzenną analizę historycznych map i tekstów. W jego ramach opracowano także Peripleo – prototypową aplikację o otwartym kodzie źródłowym, pozwalającą na wizualizację i czasoprzestrzenne przeglądanie rosnącego zasobu wzajemnie powiązanych otwartych danych publikowanych przez społeczność naukową. Artykuł poświęcono prezentacji tego ostatniego przedsięwzięcia.

Ruch Linked Data (danych powiązanych) jest relatywnie nowym sieciowym trendem, którego rozwój zapewnił między innymi dostawcom danych możliwość ich publikacji we współoperatywny i możliwy do przetwarzania przez maszyny sposób. Założenia tego modelu akceptowane są przez coraz większą liczbę bibliotek na świecie, które podejmują działania na rzecz „uwolnienia” gromadzonych w katalogach OPAC metadanych. Dzięki technologiom LOD (Linked Open Data) są one łatwiej dostępne zarówno dla ludzi, jak i komputerów i mogą być wykorzystywane także poza sektorem bibliotecznym, tworząc część tzw. sieci danych (Web od Data). W artykule skoncentrowano się na tworzonych przez bibliotekarzy wysokiej jakości danych wzorcowych, przedstawiając korzyści płynące z ich udostępniania w powszechnie akceptowanym, czytelnym maszynowo formacie oraz możliwości ich przetwarzania, linkowania i organizacji przy pomocy narzędzi Sieci Semantycznej.

Rozwój technologii Sieci Semantycznej zachęca dostawców danych do publikowania własnych treści we wzajemnie powiązanej postaci, w celu klasyfikacji i organizacji informacji w sposób bardziej użyteczny niż w tradycyjnych modelach reprezentacji wiedzy. Tworzenie wzajemnych odwołań między otwartymi zbiorami danych ułatwia też nawigację i wyszukiwanie nowych informacji, a wykorzystanie w tym celu narzędzi pozwalających na automatyczne łączenie określonych pojęć z komponentami chmury Linked Open Data (ang. interlinking tools – IT) i wyszukiwanie relacji między nimi staje się coraz bardziej powszechne. W artykule omówiono wyniki ewaluacji trzech silników IT, wykorzystanych do powiązania dużej, edukacyjnej kolekcji ze zbiorami danych LOD.