Babin

W artykule omówiono początki, zakres działalności i dotychczasowe efekty prac Canadian Linked Data Initiative (CLDI) – projektu realizowanego wspólnie przez grupę 5 największych kanadyjskich bibliotek naukowych (uniwersytetów Toronto, McGill, Montrealu, Alberty, Kolumbii Brytyjskiej) oraz Bibliotekę i Archiwa Kanady, Bibliothèque et Archives nationales du Québec i Canadiana.org (organizację odpowiedzialną za ochronę kanadyjskiego dziedzictwa kulturowego i udostępnianie go online). CLDI powołano w 2015 r., by przygotować biblioteki na przejście z katalogowania w formacie MARC do produkcji i wymiany danych bibliograficznych w otwartej sieci, zgodnie z założeniami modelu BIBFRAME, oraz usprawnić współpracę i wymianę wiedzy między działami katalogowania tych instytucji. Zadania partnerów projektu to m.in. opracowanie nowych, znormalizowanych procedur dotyczących prezentacji i łączenia danych w postaci Linked Data oraz popularyzacja nowego konceptualnego podejścia do tworzenia opisowych metadanych.

Analitykę big data (olbrzymich, zmiennych i zróżnicowanych zbiorów danych pozyskiwanych z różnych kanałów komunikacyjnych, operacji dokonywanych w sieci, transakcji handlowych, informacji wymienianych prze urządzenia połączone z internetem, treści tworzonych przez użytkowników oraz różnego typu krajowych i lokalnych urządzeń i systemów monitoringu) uznaje się za jeden z najbardziej znaczących trendów technologicznych, kształtujących społeczno-ekonomiczny charakter globalnej gospodarki. Powiązanie gromadzenia dużych masywów danych z otwartym dostępem do nich dla wszystkich zainteresowanych stron zwiększa istotnie potencjał big data w odniesieniu do możliwości rozwiązywania problemów społecznych i usprawniania funkcjonowania publicznych i prywatnych jednostek w cyfrowym ekosystemie, a jednocześnie – ryzyko związane z wykorzystywaniem tych zasobów. Autorka, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, przeanalizowała w tekście specyfikę i zakres BOLD (Big and Open Linked Data) oraz stosowane obecnie techniki analityczne. Omówili także dotychczas przeprowadzone badania poświęcone temu fenomenowi, a następnie przedyskutowała możliwe kierunki ewolucji masywów otwartych, powiązanych danych w przyszłości, w kontekście złożoności ich zbiorów i zarządzania danymi z różnych źródeł.

Coraz większa liczba czasopism naukowych wykorzystuje Open Journal System (OJS) – platformę przeznaczoną do zarządzania procesem wydawniczym, od momentu przesłania artykułów przez autorów, przez proces recenzji, redakcji i publikacji. System ten znacząco ułatwia dystrybucję publikacji naukowych w wolnym dostępie, niewiele uwagi poświęcono jednak jak dotąd ewaluacji wykorzystania udostępnianych za jego pośrednictwem otwartych czasopism (OC). Choć rutynowo gromadzi się statystyki dotyczące wykorzystania cyfrowych publikacji z OC, są one rozproszone w repozytoriach, w różnych plikach o niestandardowej strukturze, i zbierane bez związku z celami ekonomicznymi. W efekcie, porównywanie danych statystycznych jest dla naukowców i użytkowników niełatwym zadaniem, trudno też szacować społeczny wpływ tytułów w wolnym dostępie i odpowiednio planować ich rozwój. Jako możliwe rozwiązanie tego problemu, autorzy zaproponowali do oceny i porównania OC kartę wyników – wykorzystywane w biznesie narzędzie monitorowania strategicznych celów organizacji, traktując jako podstawę pomiary statystyczne zgodne z normą ISO 2789:2013 (Informacja i dokumentacja — Międzynarodowa statystyka biblioteczna), oraz architekturę techniczną dla publikacji statystyk, bazującą na technologiach Linked Data, opracowanych przez Politechnikę w Quito (Ekwador) oraz hiszpańskie i ekwadorskie uczelnie wyższe.

Służby biblioteczne odpowiedzialne za opracowywanie zbiorów znajdują się obecnie w stanie nieco chaotycznej transformacji, a kierunki zachodzących zmian wyznaczają trzy główne inicjatywy w sferze katalogowania: Resource Description and Access (RDA), Bibliographic Framework (BIBFRAME) i Functional Requirements For Bibliographic Records Library Reference Model (FRBR-LRM), których przyjęcie wiązać się będzie z istotnymi zmianami sposobu pracy katalogerów i specjalistów ds. metadanych oraz zasad rejestracji, przechowywania i pozyskiwania danych bibliograficznych. Ze względu na wielość rozpowszechnianych obecnie i analizowanych modeli, projektów i prac, znalezienie odpowiedzi na pytanie, jak za 10 lat będzie wyglądać tworzenie metadanych i opisów katalogowych w bibliotekach jest zadaniem dość trudnym, podobnie jak określenie wiedzy i kwalifikacji potrzebnych bibliotekarzom do funkcjonowania w coraz większym stopniu cyfrowym i zmechanizowanym środowisku. Autorka postanowiła przybliżyć w tekście genezę, specyfikę oraz wzajemne relacje trzech wymienionych wyżej projektów (por. babin.bn.org.pl/?p=3092). Omówiła też korzyści i szanse związane z ich implementacją, dalsze kierunki prac związane z ich wdrażaniem i harmonizacją, a także kroki niezbędne, by odpowiednio przygotować się do pracy w nowym bibliograficznym uniwersum.

Kluczowym krokiem mającym wpływ na podnoszenie znaczenia bibliotek dla osób poszukujących informacji jest zwiększenie widoczności zasobów oferowanych przez te instytucje w otwartej sieci. Z wielu historycznych powodów, biblioteki bardzo powoli wykorzystują jej możliwości w celu docierania do obecnych i potencjalnych użytkowników, a są one olbrzymie, o ile dane biblioteczne publikowane będą w sposób zrozumiały dla internetowych narzędzi wyszukiwawczych. Ponieważ format MARC, wykorzystywany w katalogach bibliotecznych, stworzono dekady przed powstaniem Internetu, nie jest on przystosowany do udostępniania i wymiany danych bibliograficznych w globalnym, sieciowym ekosystemie. Z tych m.in względów, w 2011 r Biblioteka Kongresu zleciła opracowanie czytelnego maszynowo standardu katalogowania następnej generacji. Efektem tych prac było powstanie Bibliographic Framework Initiative (BIBFRAME) – modelu bazującego na technologiach Linked Data i Sieci Semantycznej, mającego zapewnić podstawy dla przyszłości opisu bibliograficznego.

Badanie The International Linked Data Survey for Implementers zostało przeprowadzone przez OCLC w 2014 i 2015 r., aby zebrać dane na temat już wdrożonych lub wdrażanych projektów i serwisów, w których metadane formatowane są zgodnie z założeniami modelu Linked Data i / lub dalej wykorzystywane w ten sposób. Jego autorom udało się zebrać odpowiedzi od 90 instytucji z 20 krajów. W dokonanej w artykule analizie wyników tego sondażu uwzględniono ankiety z 2015 r., z informacjami na temat 112 eksperymentalnych projektów poświęconych publikacji danych powiązanych oraz ich konsumpcji. Autorka omówiła w nim charakterystykę respondentów, specyfikę podejmowanych przez nich inicjatyw, powody wdrażania Linked Data, typy produkowanych i używanych przez respondentów danych oraz bariery napotykane w trakcie realizacji referowanych zadań; przedstawiła także przykłady projektów implementowanych w różnego typu instytucjach.

W artykule przybliżono dyskusje prowadzone w ramach eForum – moderowanej, mailowej listy dyskusyjnej, organizowane co miesiąc przez Association of Library Collections and Technical Services (ALCTS) – jeden z oddziałów American Library Association (ALA). Skoncentrowano się zwłaszcza na omówieniu i skomentowaniu wątków i tematów poruszonych w trakcie debaty pn. „Rozwój zawodowy w zakresie katalogowania i metadanych” z lutego bieżącego roku, prowadzonej przez Lisę Robinson z Michigan State University i Stacie Trail z University od Minnesota.

Prace nad testowaniem nowego standardu katalogowania – RDA pomogły zwrócić uwagę środowiska bibliotecznego na ograniczenia formatu MARC21, w tym problemy z odwzorowywaniem w płaskiej strukturze rekordów MARC fundamentalnych dla modeli FRBR i RDA relacji między jednostkami bibliograficznymi, oraz na niedostosowanie danych produkowanych przez instytucje kultury do wymogów Sieci Semantycznej. Potrzebę zmian struktury bibliograficznej i transformacji opisu tekstowego w zrozumiałe dla maszyn, jednoznacznie identyfikowalne i zgodne z technologiami Linked Data sieci zestawy elementów danych oraz opracowania bardziej elastycznego i rozszerzalnego języka metadanych postulowano m.in. w raporcie „On the Record” z 2008 r., sporządzonym przez Grupę Roboczą ds. Przyszłości Rejestracji Bibliograficznej Biblioteki Kongresu, a efektem podjętych w tym kierunku działań była publikacja dokumentacji typowanego na następcę MARC modelu danych BIBFRAME.

Poprawa dostępności oferowanych przez biblioteki zbiorów cyfrowych i jakości publikowanych przez nie danych bibliograficznych oraz możliwość realizacji bardziej złożonych kwerend wymaga powiązania danych z zewnętrznymi źródłami oraz dzielenia się zasobami w sieci www w formie czytelnej dla komputerów. Pociąga to za sobą konieczność usprawnienia metod zarządzania obecnymi bibliotekami cyfrowymi i semantycznego opisu treści oraz korzystania z nowych form współpracy, m.in. przy pomocy sieci społecznościowych, społeczności specjalistów, czy aplikacji łączących dane, prezentacje i funkcje z wielu źródeł. Linked Data czyli technologie publikowania z wykorzystaniem standardów sieciowych, umożliwiają łączenie związanych ze sobą kontekstowo danych i ich rozpowszechnianie na zasadach projektowania wytyczonych przez Tima Bernersa-Lee w 2006 r. i zgodnie z zaproponowanym przez niego w 2010 r. pięciogwiazdkowym modelem publikacji w otwartym środowisku sieciowym, implementacja usług Linked Data w bibliotekach wiąże się jednak z wieloma wyzwaniami natury technicznej, konceptualnej i prawnej. W artykule, na podstawie systematycznego przeglądu literatury przedmiotu z ostatnich 5 lat, omówiono obecne wykorzystanie Linked Data w bibliotekach cyfrowych (LDBC) i najważniejsze wdrożenia tej technologii na świecie.

Potrzeba lepszego wykorzystywania w celach promocyjnych informacji nt. wartości usług bibliograficznych bibliotek oraz danych dotyczących zadowolenia ich użytkowników podnoszona jest nie tylko w raportach stowarzyszeń bibliotecznych lecz również w coraz większej liczbie artykułów naukowych. Dla katalogerów, kwestia ta może się wiązać z pytaniem, jak pozycjonować ich pracę, czyli katalogowanie opisowe, analizę przedmiotową, klasyfikację, tworzenie punktów dostępu, kontrolę wzorcową i produkcje metadanych, czyli zadania realizowane w celu ułatwienia wyszukiwania informacji, w szerszym dyskursie dotyczącym wartości bibliotek akademickich. Aby znaleźć na nie odpowiedź, w artykule przeanalizowano różne ramy teoretyczne dla oceny obszarów ewaluacji jakości i pomiaru wpływu usług bibliotecznych, zaproponowano również ujednolicony model wyceny wartości katalogowania.