Babin

Pojęcie „dzieci i młodzieży specjalnej troski” odnosi się zarówno do osób, które mają fizyczne, emocjonalne lub kognitywne defekty, jak i do tych, które są społecznie, ekonomicznie lub edukacyjnie marginalizowane (także ze względu na zły stan zdrowia). Ponieważ biblioteki publiczne mają zapewniać realizację informacyjnych, rekreacyjnych, edukacyjnych i kulturalnych potrzeb wszystkich obywateli, powinny również zapewniać obsługę definiowanych powyżej, specjalnych typów odbiorców, w tym tych, którzy z różnych względów nie są w stanie samodzielnie odwiedzać placówek bibliotecznych. W artykule zreferowano wyniki badania analizującego usługi słoweńskich bibliotek publicznych skierowane do 3 grup użytkowników, narażonych na wykluczenie informacyjne nie tylko ze względu na młody wiek, lecz również szczególny stan lub życiowe okoliczności: osób przebywających w szpitalach, zakładach poprawczych, karnych i zamkniętych ośrodkach dla nieletnich oraz dzieci i młodych dorosłych z zaburzeniami rozwojowymi. Przedstawiono również rezultaty obszernego przeglądu światowego piśmiennictwa poświęconego obsłudze w bibliotekach publicznych dzieci i młodzieży, defaworyzowanych populacji, a także zakresowi, poziomowi i zasadom świadczenia tego typu serwisów w Słowenii oraz związanym z tym badaniom.

Omawiany projekt zrealizowano w dwóch etapach: w pierwszym, korzystając z metod jakościowych (analiza zawartości oficjalnych dokumentów i źródeł statystycznych oraz wywiady z przedstawicielami instytucji nadzorujących służbę zdrowia, szkolnictwo i wymiar sprawiedliwości), zebrano szczegółowe dane na temat charakterystyki i liczebności 3 wyznaczonych grup dzieci i młodych dorosłych (przedział wiekowy od 0 do 19 lat), będących potencjalnymi użytkownikami mobilnych i specjalnych usług bibliotecznych. W drugim, przy użyciu otwartych kwestionariuszy skierowanych do wszystkich słoweńskich regionalnych bibliotek publicznych oraz wywiadów z pracującymi w nich bibliotekarzami, zbadano bieżący stan usług słoweńskich bibliotek dla tych kategorii odbiorców w kontekście właściwych wytycznych IFLA oraz trendy rozwoju tych serwisów w latach 2012-2013.

 Uznano, że z trzech badanych środowisk, dwa (małoletni pacjenci szpitali oraz dzieci i młodzież z zakładów poprawczych i ośrodków wychowawczych), są objęte głównie opieką indywidualnych bibliotek, działających w regionach gdzie mieszczą się ośrodki szpitalne i penitencjarne, a jej zakres nie zawsze jest wystarczający – specjalne usługi (wypożyczenia, mobilne kolekcje, zajęcia edukacyjne i spotkania promujące czytelnictwo) oferuje jedynie część badanych instytucji. Obsługa trzeciej, bardziej rozproszonej grupy osób z zaburzeniami rozwoju, która stanowi dla bibliotek największe wyzwanie, gdyż ich pracownicy nie mają zazwyczaj odpowiednich, specjalistycznych kwalifikacji i wiedzy wymaganych by pracować z takimi użytkownikami, jest oferowana mimo to w całym kraju, a rozwój takich serwisów uwzględniono w planach strategicznych na kolejne lata. Większość z nich realizuje się we współpracy z instytucjami zajmującymi się niepełnosprawnymi (szkołami integracyjnymi, organizacjami pozarządowymi, ośrodkami opiekuńczymi itp.). W ramach wspólnych programów prowadzi się serwisy dojazdowe, w tym mobilne wypożyczenia, wycieczki po bibliotekach, warsztaty, prezentacje, konkursy, wydarzenia kulturalne, wystawy, biblioterapię, wspólne zabawy, czytanie i opowiadanie bajek; oferowane są również specjalne typy zasobów, zaadaptowane do potrzeb dzieci i młodzieży oraz konkretnych typów defektów rozwojowych i niepełnosprawności, a liczba takich programów w 2013 r. znacząco wzrosła. Z zebranych danych wynika również, że duża część badanych instytucji stara się w maksymalny sposób wykorzystać dostępne zasoby by zapewnić optymalny poziom usług dla specjalnych grup odbiorców, potrzebna jest jednak lepsza identyfikacja potencjalnych użytkowników i ich potrzeb. Większość specjalnych serwisów kierowana jest też do ogólnego odbiorcy (tj. dorosłych), a nie konkretnie do osób poniżej 19 roku życia, brakuje też systematycznego podejścia do realizacji zobowiązań wobec dzieci i młodzieży specjalnej troski – każda biblioteka pozostawiona jest sama sobie, często więc o powodzeniu i skali prowadzonych przez nią działań integracyjnych decyduje czynnik ludzki, czyli zaangażowanie osobiście zainteresowanych danym problemem pracowników.