Babin

W piśmiennictwie bibliotekoznawczym poświęconym roli i eliminacji uprzedzeń w kształtowaniu zbiorów dominuje podejście filozoficzne, bazujące na założeniu, że stronniczość czy niechęć wobec określonych idei, zjawisk czy grup można kontrolować poprzez świadomy akt wiary w pewne wartości i trzymanie się „obiektywnego” kodeksu etyki. Perspektywa ta ignoruje w dużej mierze wyniki psychologicznych badań nad uprzedzeniami, z których wynika, że stanowią one znacznie bardziej złożony fenomen – postawy związane z ocenami i kategoryzowaniem nie zawsze są świadome i nie zawsze można je świadomie kontrolować. Walka z nimi wymaga więc zrozumienia różnego typu, związanych nie tylko z moralnością czy etyką czynników, mających wpływ na wybory osób odpowiedzialnych za gromadzenie zbiorów oraz proces doboru materiałów do bibliotecznych kolekcji. Aby odpowiednio naświetlić psychologiczne podstawy i behawioralne aspekty stereotypów i uprzedzeń oraz ich implikacje dla bibliotekarzy, autor omawia wyniki przeglądu literatury naukowej z tego zakresu.

Referowane badania nad psychologią uprzedzeń można podzielić na dwie kategorie: kognitywnych (nastawienia jako wynik braków wiedzy, uproszczeń, błędnych osądów lub procesów myślowych) i afektywnych (wpływ emocji, nastrojów, samooceny itp. na wydawane osądy). W artykule opisano czynniki z obu grup oraz zależności między nimi, a następnie omówiono strategie redukcji uprzedzeń na poziomie zbiorów oraz na indywidualnym poziomie bibliotekarzy zajmujących się doborem i selekcją materiałów bibliotecznych. Wśród tych pierwszych wymienia się m.in. tworzenie list kontrowersyjnych tematów i sprawdzanie zbiorów pod kątem tego, czy zawierają materiały prezentujące różne poglądy na dane zagadnienie, czy też analizowanie danych z wypożyczeń międzybibliotecznych, w celu ustalenia, czy użytkownicy zamawiają tytuły dotyczące kontrowersyjnych kwestii, prezentujące perspektywy, których brak w lokalnych zasobach. Stosowanie indywidualnych metod oduczania się i eliminacji stronniczych nastawień oraz stereotypizacji może być natomiast skuteczne jedynie po uświadomieniu sobie przez aspirujących do obiektywizmu bibliotekarzy własnych uprzedzeń i reakcji. Proces ten można wspierać np. przez uzyskiwanie informacji zwrotnych nt. własnych postaw od współpracowników, poddanie się testowi na badanie nieuświadomionych torów myślenia i poglądów (Implicit Association Test, czyli Test Utajonych Skojarzeń), aktywne szukanie tytułów sprzecznych z własnymi, konwencjonalnymi przekonaniami oraz korzystanie z szeregu innych, wymienionych w tekście psychologicznych strategii.

Z przytaczanych prac nt. uprzedzeń w kształtowaniu zbiorów w bibliotekach wynika, że zjawisko to jest obecne we wszystkich typach tych instytucji, w tym akademickich, publicznych i specjalnych, a choć omawiane prace psychologiczne nie dotyczą bezpośrednio bibliotekarzy, nie ma powodów sądzić by ta grupa zawodowa była bardziej odporna na uprzedzenia niż inne. Podkreślono więc, że same intencje do działania w sposób etyczny i postępowania zgodnie z zakładanymi w bibliotecznych kodeksach etyki wartościami mogą się okazać, w odniesieniu do kształtowania zbiorów, niewystarczającą taktyką, warto więc sięgać do bardziej złożonych, mających empiryczne podstawy metod, opisanych w fachowym piśmiennictwie.