Babin

Absolwenci studiów bibliologicznych i informatologicznych mogą szukać zatrudnienia w wielu różnych sektorach, a praca w każdym z nich wiąże się z nabywaniem odmiennych doświadczeń zawodowych, wiedzy praktycznej i kwalifikacji. Część osób stara się awansować w jednej instytucji lub jednym typie bibliotek, inne – szukają lepszych warunków w innych środowiskach instytucjonalnych. Aby porównać ścieżki kariery specjalistów bibliotecznych oraz określić wzory i kierunki ich zmian (w tym np. prawdopodobieństwo przechodzenia z bibliotek publicznych do akademickich i na odwrót), a także bariery utrudniające zmianę specjalizacji, autorka opracowała specjalny sondaż, dystrybuowany następnie na 15 amerykańskich, branżowych listach dyskusyjnych.

Ankieta, zawierająca pytania otwarte i wielokrotnego wyboru, miała pomóc zebrać dane ilościowe i jakościowe, potrzebne przy identyfikacji czynników wpływających na mobilności pracowników i ułatwiających zmianę specjalizacji. Odpowiedzi zebrano w połowie lutego 2016 r. od 288 respondentów – pracowników bibliotek publicznych (33,6%), akademickich (53,8%), specjalnych (5,6%) oraz innych instytucji (6,9%), w tym od osób pracujących wyłącznie w jednym typie bibliotek (większość, czyli 213 uczestników) oraz tych pracujących w więcej niż 1 środowisku (75 osób czyli 26%). Zdecydowana większość badanych (82,3%), legitymowała się dyplomem MLS (Master of Library Science), w tym 68, 1% – uzyskanym w ciągu ostatnich 16 lat, a tylko 16,6% osób nie pracowało w bibliotece przed jego zdobyciem (jednocześnie, tylko 3 osoby zatrudnione były wyłącznie w środowisku bibliotecznym po wejściu na rynek pracy). W większości szkół wyższych, do których uczęszczali respondenci, była możliwość wyboru określonej specjalizacji bibliotecznej. Po ukończeniu studiów, 69,9% ankietowanych pracowało tylko w bibliotekach, a 30,1% – także poza nimi.

Najczęściej planowaną ścieżką kariery było bibliotekarstwo akademickie (80,3%), publiczne (70%) i specjalne (60,2%). Niemal 1/5 respondentów (18,6%) zaznaczyła opcję „inne” (w tym pracę w bibliotekach szkolnych, więziennych, w charakterze konsultanta oraz sprzedawcy treści i oprogramowania dla bibliotek). Miejsca, w których badani faktycznie złożyli podania o pracę w dużym stopniu odzwierciedlały deklarowane plany – w 84,5% przypadków były to biblioteki szkół wyższych, 71% – publiczne i 42,9% – specjalne. Kategorię „inne” zaznaczyło 14% ankietowanych. Na pytanie o wybór ścieżki kariery najlepiej odzwierciedlającej ich własną, 22,4% wybrało opcję „tylko bibliotekarstwo akademickie”, a 20,1% – „tylko publicznie”. Dane z tej kategorii wskazują, że prawdopodobieństwo transferu pracowników placówek publicznych do sektora akademickiego jest niemal dwa razy wyższe niż ruchu w przeciwnym kierunku. Z kolei prawdopodobieństwo przejścia do bibliotek specjalnych jest niemal trzy razy wyższe w przypadku personelu bibliotek szkół wyższych, w porównaniu bibliotekarzami sektora publicznego. 19,7% badanych wybrało opcję „żadna z powyższych”, a dodanych przez nich komentarzy wynika, że przemieszczali się tam i z powrotem między różnymi typami bibliotek (19 uczestników zmieniało tak pracę w 3 sektorach, 15 – robiło to od 4 do 7 razy). Gotowość zmiany środowiska bibliotecznego na inne niż to, w którym obecnie pracują, wyraziło 61% badanych, 32% – mogłoby rozważyć taką możliwość, a tylko niecałe 7% nie było skłonnych szukać pracy poza własnym sektorem. Wśród dopuszczających zmianę otoczenia, najwięcej (40%) osób wybrało przejście do bibliotek specjalnych, a biblioteki publiczne i akademickie zyskały po 27% zainteresowanych. Tylko 6% wybrałoby jeszcze inne środowisko pracy.

Transfer do biblioteki akademickiej wydawał się atrakcyjną opcją dla osób zainteresowanych uczeniem i prowadzeniem szkoleń (51,8% odpowiedzi), szkolnictwem wyższym (40,7%), specjalizacją dziedzinową (38,8%) oraz godzinami pracy. Czynnikami motywującymi do zmiany sektora na publiczny okazały się: praca dla lokalnych społeczności (67,8%), dla młodzieży i dzieci (28,3%) oraz szansa na zatrudnienie w lokalnych filiach (22,6%). Jako dodatkowe zachęty wskazywano: przebywanie w bardziej różnorodnym środowisku współpracowników i użytkowników, budowę lokalnych więzi, wiarę w sens usług publicznych i większe szanse awansu. Biblioteki specjalne wydawały się uczestnikom atrakcyjne głównie ze względu na szansę na podwyższanie kwalifikacji związanych z obsługą specjalistycznych treści (75%), wyższe zarobki / świadczenia socjalne (48,7%), kontakt z wąską grupą odbiorców (38,7%) oraz godziny pracy (35%).

Pytani o najmniej pożądane środowisko biblioteczne, w przypadku opcji zmiany obecnego na inne, badani wymieniali najczęściej bibliotekarstwo publiczne (27,2%), głównie z powodu godzin pracy i brak specjalizacji dziedzinowej (po 54% odpowiedzi), konieczności pracy z dziećmi i młodzieżą (41,1%), pracy z różnymi typami odbiorców i braku związanego z tym doświadczenia (25,5%). Na kolejnych pozycjach znalazły się: bibliotekarstwo specjalne (16,6%), z powodu wąskiej specjalizacji zbiorów (51%) i wąskiej grupy użytkowników (44,8%) oraz bibliotekarstwo akademickie (14,4%) – to ostatnie głównie ze względu na procedury uzyskiwania stałego zatrudnienia (57,1%), wymogi publikowania prac naukowych (42,8%) i brak zainteresowania obsługą grup użytkowników związanych z szkolnictwem wyższym. 73,9% respondentów, którzy zdecydowali się na rozwój zawodowy tylko w jednym typie bibliotek, jako powód wskazywali: wysoki poziom zdobytej wiedzy i doświadczenia, typ odbiorcy i zgodność z zainteresowaniami, pensje i lokalizację. Dla 75 uczestników z doświadczeniami w różnych środowiskach, głównymi zachętami do zmiany warunków pracy były unikalne szanse związane z określonym typem bibliotek, płace i lokalizacja geograficzna, a na dalszych pozycjach: możliwość zmiany miejsca zamieszkania, dostępność wakatów i elastyczny rozkład czasu pracy. Ważna była też chęć spróbowania czegoś nowego. Osobom rozważającym zmianę ścieżki kariery, radzono uprzednie sprawdzenie różnic i specyfiki nowego środowiska (81% odpowiedzi), aktywne zadawanie pytań w trakcie rozmów o pracę (59,4%) oraz szukanie osób, które z powodzeniem wykonały taki krok (50%), a także identyfikację własnych kompetencji „uniwersalnych”.

Wyniki badania wskazują, że amerykańscy bibliotekarze aktywnie zmieniają środowiska pracy, a duża część z nich rozważa możliwość zmiany specjalizacji. Poza tym, wiele osób pracujących wcześniej w innych zawodach, wybiera bibliotekarstwo jako nowy, wyuczony zawód. Bariery utrudniające mobilność mają charakter instytucjonalny (wymóg doświadczenia na danym stanowisku, stawiany przez część placówek), lub indywidualny (np. przekonanie o braku odpowiednich kwalifikacji). Według autorki, choć zmiana sektora nie jest opcją właściwą dla każdego bibliotekarza, są osoby, które z powodzeniem znajdują nowych, innego typu pracodawców i są zadowolone z tej decyzji. Sądzi też, że decydenci biblioteczni powinni elastyczniej oceniać kandydatów z innym zapleczem zawodowym i pamiętać, że praca w każdej bibliotece umożliwia zdobycie różnych przydatnych kompetencji, ułatwiających adaptację w nowych środowiskach.