Babin

Wymogi programowe edukacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN) są traktowane i rozumiane odmiennie w różnych częściach świata. W niektórych regionach studia z tej dyscypliny ograniczają się do bibliotekoznawstwa, w innych – obejmują również nauczanie z zakresu informacji naukowej, multimediów, zagadnień wydawniczych, archiwów i zarządzania rekordami, technologii, systemów informacyjnych i zarządzania wiedzą, i in. Odmiennie podchodzi się również do poziomu kształcenia i statusu uzyskiwanego po ukończeniu studiów – mianem edukacji BIN określa się np. jakiekolwiek programy BIN, czy to na poziomie licencjackim, czy wyższego stopnia, a ich ukończenie pozwala na uzyskanie statusu bibliotekarza w hierarchii służby bibliotecznej; w innych krajach natomiast określenie to, jak i uznanie statusu odnosi się wyłącznie do studiów podyplomowych. Te i inne różnice sugerują, że ewaluacja edukacji bibliotekoznawczej przy pomocy jednego, ujednoliconego instrumentu może być trudna, nie oznacza jednak, że kontrola jakości studiów BIN nie istnieje, mimo nieuchronnych rozbieżności dotyczących metod i kryteriów oceny na poziomie globalnym, regionalnym, krajowym i instytucjonalnym. W artykule, na postawie własnych doświadczeń oraz analizy dostępnej literatury przedmiotu, autorzy podjęli próbę porównania sytuacji w tym zakresie w 3 krajach: Stanach Zjednoczonych, Nowej Zelandii i Republice Południowej Afryki, zaproponowali też typologię mechanizmów kontroli jakości kształcenia.

Modele organizacji wiedzy (OW) zgodne z potrzebami użytkowników (ang. user based) i bazujące na kogniwistyce zaczęły się rozwijać w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, wraz z badaniami z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej i społecznymi przemianami zachodzącymi w tych dekadach, określanymi w literaturze jako rewolucja zorientowana na użytkownika (koncentracja projektowania, strategii biznesowych i politycznych, metodologii i praktyki różnych dyscyplin nauki na odbiorcach produktów, działań, systemów i usług). Artykuł poświęcono przybliżeniu specyfiki tego trendu oraz krytycznej analizie teoretycznych podstaw kognitywistycznych i bazujących na użytkowniku podejść do OW.

Analiza cytowań pozwala na ustalenie sieci powiązań i dróg rozpowszechniania się wiedzy między poszczególnymi dyscyplinami nauki oraz bilansu wymiany naukowej dla każdej z nich. Autorzy odwołują sie w artykule do ekonomicznej analogii takiej wymiany („import – eksport”), aby określić, czy bibliotekoznawstwo i informacja naukowa (BIN) jest w stanie eksportować wiedzę do innych dziedzin akademickich, i jaka jest wartość tego transferu, mierzona prestiżem importujących źródeł.

Pojęcie praktyki opartej na dowodach (ang. Evidence-based Practice) (EBP), formalnie wprowadzone na początku l. 90. ubiegłego wieku do praktyki medycznej, w ciągu kilu lat zyskało dużą popularność i zostało ochrzczone „rewolucyjnym paradygmatem”, szybko też zaczęto je wykorzystywać w innych dyscyplinach i sektorach – nie tylko tych związanych z opieką zdrowotną, ale także w psychologii, edukacji, opiece społecznej czy zarządzaniu. Wpływy ruchu EBP i promujących go międzynarodowych organizacji (Campbell Collaboration i in.), zaczęły być widoczne także w sektorze bibliotecznym. Koncepcja ta zakłada, że wszelkie praktyczne decyzje powinny być podejmowane na podstawie dostępnej, wiarygodnej informacji naukowej i empirycznej weryfikacji przyjmowanych założeń i otrzymywanych wyników, przy czym za wiarygodne uznaje głównie wybrane metody ilościowe, a nie badania jakościowe i teoretyczne. Fakty i dowody naukowe, a nie opinie czy teorie mają też stanowić wyłączną podstawę kształtowania polityki danej instytucji i tworzenia efektywnych procedur działania. Autor analizuje w tekście definicje i teoretyczne podwaliny EBP w kontekście szerszych norm naukowych i przybliża kontrowersyjne aspekty tego podejścia oraz dyskusje i spory metodologiczne związane z wprowadzaniem i przyszłym wdrażaniem tego modelu w duńskich bibliotekach. Sprawdza też, czym się różni stosunek tego środowiska do EBP, w porównaniu z innymi sektorami publicznymi.

Proces reprezentacji wiedzy jest złożoną kwestią i równolegle funkcjonuje wiele różnych, typów, teorii, modeli i metodologii jej organizacji, a ich znajomość (i znajomość ich charakterystyk) jest niezbędna przy odpowiedzialnym projektowaniu systemów porządkowania i przeszukiwania informacji, zwłaszcza w środowisku cyfrowym i w kontekście Sieci Semantycznej. Na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, w artykule zreferowano stan badań nad klasyfikacją systemów organizacji wiedzy (SOW), przedyskutowano zalety i wady dotychczasowych prób ich systematyki i zaproponowano nowe, integrujące poprzednie podejścia ramy taksonomiczne.

W piśmiennictwie bibliotekoznawczym poświęconym roli i eliminacji uprzedzeń w kształtowaniu zbiorów dominuje podejście filozoficzne, bazujące na założeniu, że stronniczość czy niechęć wobec określonych idei, zjawisk czy grup można kontrolować poprzez świadomy akt wiary w pewne wartości i trzymanie się „obiektywnego” kodeksu etyki. Perspektywa ta ignoruje w dużej mierze wyniki psychologicznych badań nad uprzedzeniami, z których wynika, że stanowią one znacznie bardziej złożony fenomen – postawy związane z ocenami i kategoryzowaniem nie zawsze są świadome i nie zawsze można je świadomie kontrolować. Walka z nimi wymaga więc zrozumienia różnego typu, związanych nie tylko z moralnością czy etyką czynników, mających wpływ na wybory osób odpowiedzialnych za gromadzenie zbiorów oraz proces doboru materiałów do bibliotecznych kolekcji. Aby odpowiednio naświetlić psychologiczne podstawy i behawioralne aspekty stereotypów i uprzedzeń oraz ich implikacje dla bibliotekarzy, autor omawia wyniki przeglądu literatury naukowej z tego zakresu.

W tekście omówiono badanie analizujące trendy publikacji artykułów z dwóch renomowanych bibliotekoznawczych czasopism naukowych: The International Information & Library Review (IILR) i Library Information Science Research (LIRS) indeksowanych w bazie ScienceDirect w latach 2000-2010 i w serwisie Top 25 Hottest Papers (lista 25 najpopularniejszych artykułów) w latach 2006-2010. W jego ramach dokonano przeglądu 1000 artykułów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN), pochodzących z obu pism (500 z każdego tytułu), sprawdzając ich zawartość, liczbę publikacji w poszczególnych latach, geograficzny rozkład autorów, dystrybucję artykułów w każdym z tytułów, wzory cytowań i rankingów, długość prac i najczęściej cytowanych twórców.

Przedstawiono wyniki badań bibliometrycznych nad interdyscyplinarnością publikacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN). Autorzy rozumieją pod pojęciem interdyscyplinarności wykorzystanie w pracy naukowej wiedzy, metodologii i narzędzi spoza głównej dziedziny pracy oraz bezpośrednią współpracę z przedstawicielami innych dziedzin nauki zauważalne w analizie bibliometrycznej jako: 1) cytowanie prac z innych dziedzin; 2) cytowanie tej samej publikacji przez publikacje z różnych dziedzin; 3) współautorów jednej publikacji afiliowanych przy instytucjach naukowych z różnych dziedzin.

W XX w. podjęto szereg działań by nadać dostarczaniu usług informacyjnych odpowiednie naukowe podstawy i stworzyć na bazie bibliotekarstwa, bibliografii i dokumentacji naukę o informacji. Zgodnie z tymi tendencjami, w 1968 r. Amerykański Instytut Dokumentacji zmienił nazwę na Amerykańskie Towarzystwo Informacji Naukowej. Od początku XXI w., w krajach anglosaskich, na wydziałach bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN) obserwować można zwrot w kierunku nauk społecznych, widoczny choćby w nazewnictwie kierunków studiów oferowanych przez wiodące szkoły BIN, łączącym dość liberalnie słowa „informacja”, „technologia” i „społeczeństwo”. W ramach tych programów analizuje się wiele istotnych zagadnień, cieszą się też one dużą popularnością wśród studentów, trudno jednak w ich ramach zapewnić spójne i logiczne wyjaśnienie charakteru i zakresu dziedziny, jaką jest informacja naukowa (IN).

Autorka uważa, że zmiany cywilizacyjne w post industrialnym społeczeństwie zmuszają naukowców do wypracowania nowych koncepcji badawczych w naukach humanistycznych i społecznych. Konieczna staje się rewizja dotychczasowych metod, programów badawczych i  założeń filozoficznych oraz ustalenie nowych strategii badań.