Babin

W artykule omówiono zagadnienie relacji między wysokością wynagrodzenia a motywacją pracowników i satysfakcją z wykonywanej pracy na przykładzie bibliotek uniwersyteckich w Estonii. Według literatury przedmiotu, zarobki są bardzo istotnym czynnikiem motywacyjnym i mają znaczący wpływ na poziom zadowolenia pracowników. Dotyczy to bibliotek zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się, a niezadowolenie z wysokości pensji wydaje się być wśród bibliotekarzy powszechne.

W Estonii w wyniku kryzysu gospodarczego w wielu placówkach bibliotecznych, szczególnie naukowych i specjalistycznych, zredukowano zatrudnienie, a miejsca pracy stały się mniej stabilne. W takiej sytuacji, najważniejszymi czynnikami motywacyjnymi stały się, wg danych z 2010 r., zarobki i bezpieczeństwo zatrudnienia. W bibliotekach akademickich wymagania wobec bibliotekarzy są bardzo wysokie, nie mają oni jednak statusu pracowników uczelni. Co więcej, zawód bibliotekarza jest sfeminizowany, co zgodnie z teorią dewaluacji sprawia, że jest mniej ceniony i, co za tym idzie, gorzej wynagradzany – różnica zarobków ze względu na płeć wynosi w tym kraju prawie 31%.

Autorki przedstawiły wyniki sondażowego badania internetowego przeprowadzonego w okresie od listopada 2011 do stycznia 2012 r. wśród pracowników wybranych estońskich bibliotek uniwersyteckich. Ankietę wypełniło 111 spośród 195 zaproszonych osób (stopa zwrotu 57%), w tym tylko 8 mężczyzn, co odzwierciedla strukturę zatrudnienia w tym sektorze. Analiza części ankiety dotyczącej zarobków wykazała, że 47% respondentów otrzymywało miesięcznie poniżej 500 € netto, a kolejne 42% miedzy 500 a 700 €. Zaledwie 2% zarabiało powyżej 900 €. Oznacza to, że przypuszczalnie aż 89% badanych zarabia poniżej średniej krajowej (ok. 696 euro netto w 2012 r.). Większość badanych żyje w gospodarstwach 2- (31%) lub 3-osobowych (26%), a 22% jest jedynymi żywicielami rodziny (w gospodarstwach 2-osobowych i większych).

Bibliotekarze są grupą dobrze wykształconą – badani mieli wykształcenie przynajmniej średnie, większość ukończyła studia kierunkowe. 68% respondentów wyraziło niezadowolenie z wysokości zarobków, a 58% uznało, że nie odpowiadają one ich kwalifikacjom; tylko nieznacznie lepiej oceniono relację płac do zakresu odpowiedzialności. Aż 90% badanych chciałoby podnieść swoje kwalifikacje, jeśli miałoby to wpływ na zarobki, jednak 49% nie byłoby skłonnych pokrywać samodzielnie kosztów edukacji – jak zauważono, wsparcie ze strony instytucji jest ważnym elementem zachęcającym do poszerzania kompetencji. 64% badanych podjęłaby dodatkowe obowiązki, jeśli przełożyłoby się to na wysokość ich pensji. Jest to w Estonii utrudnione ze względu na prawo pracy, które ogranicza liczbę możliwych nadgodzin oraz nie pozwala na zatrudnienie w kilku miejscach jednocześnie. Jako możliwe wyjście z tej sytuacji, autorki wskazały łączenie stanowisk, co pozwoliłoby na podniesienie wynagrodzenia, premie dla najlepszych pracowników lub świadczenie pracy na podstawie umów na określone usługi, które nie podlegają tak sztywnym regulacjom. Bibliotekarze nie widzieli związku pomiędzy jakością ich pracy a wynagrodzeniem, zaledwie 6% uznało, że podwyżka może być wynikiem lepszej pracy.

Wskazano, że przy braku systemu oceny pracowników, wysokość zarobków najlepszych i najsłabszych bibliotekarzy pozostaje taka sama, a przekonanie, że dobre wyniki nie wpłyną na wynagrodzenie jest bardzo silnym czynnikiem demotywującym. Badani, odpowiadając na pytanie otwarte o czynniki przeszkadzające w pracy, wskazywali właśnie niską pensję nieuzależnioną od efektywności. Płace pracowników bibliotek uniwersyteckich są zbyt niskie w porównaniu do kosztów życia. Powinny one wystarczać nie tylko na zaspokojenie potrzeb podstawowych, ale też wyższego rzędu, obejmujących np. uczestnictwo w kulturze i rozrywkę. Autorki są zdania, że uczelnie, chcąc by ich biblioteki świadczyły usługi wysokiej jakości, powinny rozwijać systemy wsparcia dla bibliotekarzy, a twórcy polityk z obszaru rynku pracy i wynagrodzeń w Estonii muszą wziąć pod uwagę wymogi Europejskiej Karty Społecznej, w której znalazło się pojęcie sprawiedliwego wynagrodzenia, pozwalającego na zapewnienie pracownikom i ich rodzinom godnego poziomu życia. Zaznaczono również potrzebę kontynuacji badania przez poszerzenie próby oraz porównanie sytuacji bibliotekarzy w różnych krajach bałtyckich i w Europie Północnej.