Babin

Scharakteryzowano coraz częściej praktykowany w bibliotekach uczelnianych, zwłaszcza w krajach anglosaskich, model gromadzenia książek elektronicznych – PDA (Patron-Driven Acquisition) czyli zakupów inicjowanych przez czytelników (sterowanych popytem).  Omówiono jego wady i zalety, wpływ na zarządzanie biblioteką oraz nowe zadania bibliotekarzy związane z implementacją tego modelu.

Model PDA zakłada zasadniczą zmianę strategii gromadzenia e-książek z kupowania ich „na wszelki wypadek” (just-in-case), ze względu na potencjalne znaczenie dla rozwoju danej dziedziny, na strategię „dokładnie na czas” (just-in-time) czyli zakupów inicjowanych przez czytelników, odpowiadających ich konkretnym, aktualnym potrzebom. Pierwszy etap prac w ramach tego modelu obejmuje wstępną selekcję tytułów. Bibliotekarze w porozumieniu z dostawcą, przy wykorzystaniu wspólnie ustalonych kryteriów doboru, tworzą kolekcję pozycji potencjalnie mogących interesować użytkowników biblioteki. Następnie jest ona importowana do katalogu biblioteki i dostępna dla jej użytkowników. Biblioteka nie płaci dostawcy jeżeli czytelnicy korzystają z danej książki najwyżej 5 minut, jeżeli jednak kontynuują lekturę, przez system zostaje to potraktowane jako krótkoterminowe wypożyczenie. Za 10 dni wypożyczenia biblioteka płaci dostawcy 10% ceny książki. Po trzech wypożyczeniach książka zostaje kupiona tzn. biblioteka płaci pozostałe 70% ceny, a pozycja zostaje włączona do jej zbiorów na stałe. W zależności od umowy z dostawcą, książka może być też kupiona bez spełnienia tych warunków np. gdy wstępnie interesuje się nią wiele osób, statystyki wypożyczeń wskazują na poczytność jej wersji papierowej itp.

Zaletą modelu PDA jest mniejsze ryzyko zakupu pozycji martwych, tzn. takich, które nigdy nie będą czytane i możliwość przetestowania aktualnego zapotrzebowania na dane tytuły. Czytelnicy nie wiedzą czy książka jest własnością biblioteki, a przez włączenie do katalogów ogromnej liczby rekordów mają większą możliwość wyboru. Cenią też prosty, całodobowy dostęp do książek elektronicznych. Badania w 11 bibliotekach uczelnianych korzystających z platformy EBL (Ebook Library) wykazały, że książki wybrane w ramach modelu PDA były dwa razy częściej przedmiotem zainteresowania użytkowników niż wybrane przez profesjonalistów, a przeważająca większość pozycji nabytych w ramach tego modelu była również wykorzystana po ich zakupie.

Wątpliwości co do wartości modelu wiążą się z pytaniami, czy długoterminowe cele edukacyjne nie są sprzeczne z bieżącymi potrzebami czytelników i jak można uniknąć sytuacji, gdy doraźne interesy wąskiej grupy są realizowane kosztem długoterminowego rozszerzania horyzontów naukowych ogółu studentów. Istnieje pewne ryzyko pominięcia pozycji istotnych dla rozwoju dziedziny i stworzenia błędnego profilu zbiorów. Problemem są też koszty – scedowanie podejmowania decyzji o wydatkowaniu części budżetu na czytelników może doprowadzić do braku pieniędzy na inne, równie ważne cele. Ustalenie optymalnej i precyzyjnej umowy licencyjnej z dostawcą oraz uzgodnienie kryteriów wstępnej selekcji tytułów (wydawcy, zakres tematyki, potencjalni adresaci, skala cenowa, aktualność itp.) wymaga od bibliotekarzy zmiany podejścia do zadań związanych z gromadzeniem i pełnego zaangażowania. Muszą wiele uwagi poświęcić rozpoznaniu rynku książki w wersji elektronicznej i papierowej oraz stale analizować statystyki wypożyczeń bezpośrednich i międzybibliotecznych. Konieczna jest też kontrola nabytków pod kątem ich zgodności z potrzebami i polityką uczelni i biblioteki.