Babin

Koncepcja kapitału społecznego zdobywa w ostatnich latach coraz szerszą popularność i jest przedmiotem wielu badań, przede wszystkim w dziedzinie nauk społecznych. O rozpowszechnieniu pojęcia świadczy wielość sposobów jego rozumienia. Obliczono, że w ciągu ostatniego dwudziestolecia pojawiło się ponad 1200 definicji kapitału społecznego. Dało to podstawę do krytycznych ujęć tej idei, między innymi ze względu na chaos definicyjny oraz brak spójnych ram koncepcyjnych.

Celem, który postawiła sobie autorka artykułu, było sprawdzenie, jak pojęcie kapitału społecznego jest rozumiane i definiowane w pracach z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN). Dokonała ona przeglądu doniesień z badań nad kapitałem społecznym opublikowanych przez naukowców reprezentujących BIN (por. babin.bn.org.pl/?p=3147, babin.bn.org.pl/?p=1375, BABIN 2009/2/101). Z dwóch baz danych: Library, Information Science and Technology Abstracts oraz Library literature & Information Science wyodrębniła dziewięćdziesiąt dziewięć prac, które spełniały przyjęte kryteria, czyli w tytule, abstrakcie lub w słowach kluczowych zawierały termin „kapitał społeczny”. Krańcową datą wyszukiwania był grudzień 2014 r. Najwcześniejszy ze znalezionych materiałów pochodzi z 1999 r., najwięcej publikacji przyniósł okres 2012-2014. Siedemdziesiąt dziewięć spośród wybranych dziewięćdziesięciu dziewięciu publikacji dotyczyło badań empirycznych. Najczęściej cytowanym w analizowanych pracach badaczem był Robert Putnam, który skupia się na społecznych korzyściach kapitału społecznego. Często powoływano się także na specjalistów w dziedzinie zarządzania wiedzą, Janine Nahapiet i Sumantra Ghosala oraz analityka sieci społecznych, Nana Lin. Często cytowany był także Pierre Bourdieu, który w latach 80. przyczynił się do pojawienia się zainteresowania kapitałem społecznym.

Autorka artykułu wyróżniła i omówiła obszary badań z zakresu BIN, w których korzystano z pojęcia „kapitał społeczny”. Dotyczyły one między innymi: bibliotek publicznych (27%), społeczności internetowych i „offline” (24%), zarządzania wiedzą (19%), technologii informacyjnych i komunikacyjnych (stosowanie i wpływ na społeczeństwo) (13%) i wyszukiwania informacji (6%). W każdej z tych dziedzin, pojęcie to ujmowano w nieco odrębny sposób, w zależności od ukierunkowania prac badawczych, natomiast ogólnie, analizowano je ze społecznej lub indywidualnej perspektywy (bądź, w niektórych przypadkach – w obu tych konceptualizacjach), i definiowano jako korzyści płynące z więzi miedzy członkami jednej społeczności i różnych grup społecznych.

O ile bibliotekoznawcy i informatolodzy na ogół zgadzają się, co składa się na kapitał społeczny, tzn. zdolność do współpracy w celu osiągnięcia wspólnych celów, rozwój zaufania, który pozwala na wymianę informacji lub poczucie wspólnoty, dostęp do dobrej jakości zasobów poprzez relacje, to brak jest wspólnego stanowiska w sprawie metod pomiaru tego zjawiska, jego typów i wskaźników. Kwestie metodologiczne związane m.in. z mierzalnością kapitału społecznego i ważnością wyników pomiarów są także podnoszone przez inne środowiska reprezentujące różne dziedziny nauki, zanim więc będzie można mówić o jednej, nadrzędnej teorii kapitału społecznego, należy te problemy rozstrzygnąć. Warto natomiast zwrócić uwagę na takie cechy koncepcji kapitału społecznego jak elastyczność i ewolucyjny charakter oraz, mimo wszystko, coraz bardziej spójny charakter związanych z nią przedsięwzięć badawczych, dzięki czemu można ją było odnieść do różnych obszarów badań w dziedzinie BIN.