Babin

W artykule scharakteryzowano model otwartej komunikacji naukowej (Open Access – OA), zdefiniowano pojęcia „czasopismo otwarte” i „repozytorium otwarte” oraz pojęcia „złotego (za pośrednictwem czasopism) i zielonego (przez repozytoria) kanału komunikacji naukowej”, a następnie wymieniono ustawy stanowiące podstawę do popularyzacji na Ukrainie publikowania w OA i tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Przedstawiono też główne międzynarodowe manifesty i deklaracje (Budapeszteńska, Berlińska, Krym-2012 i Olwijska, 2009) wspierające publikowanie w otwartym dostępie oraz najważniejsze projekty ukraińskiego ruchu na rzecz wolnego dostępu do informacji naukowej.

Nowe, cyfrowe technologie w znaczący sposób zmieniły sposób funkcjonowania władz, są też kluczowym motorem modernizacji administracji publicznej, a podstawowymi celami ich wykorzystywania w zarządzaniu sektorem publicznym jest zapewnienie większej przejrzystości, efektywności i odpowiedzialności prowadzonych działań (choćby przez informowanie obywateli, co rządowe agencje robią z ich podatkami), zwiększanie udziału mieszkańców w kształtowaniu polityki publicznej i zacieśnianiu współpracy między instytucjami państwowymi, sektorem prywatnym i zwykłymi obywatelami. Podczas gdy zadania e-administracji, czy też administracji 1.0 koncentrują się głównie na dostarczaniu informacji urzędowej i usług drogą elektroniczną, ideą administracji 2.0 jest spożytkowanie potencjału koncepcji sieci 2.0 oraz mediów i narzędzi społecznościowych do budowy prawdziwie otwartego, transparentnego i opartego na zasadach partycypacji systemu władzy; w praktyce jednak, zwłaszcza w przypadku krajów rozwijających się, decydenci są nastawieni niechętnie do rozwoju strategii administracji 2.0 i przeznaczania na ten cel odpowiednich środków, brakuje też spójnych ram teoretycznych mogących służyć do lepszej promocji i rozumienia tego modelu. Aby zapełnić tę lukę i wyjaśnić szanse i zagrożenia związane z jego implementacją, w artykule omówiono i zilustrowano na przykładach podstawowe aplikacje 2.0, pojęcia administracji 2.0 oraz specyfikę i ewolucję wykorzystania ICT w procesach zarządzania, a następnie zaprezentowano konceptualne podejście do zarządzania przy pomocy mediów społecznościowych, z perspektywy obywateli.

Zjawiska, które w ciągu ostatnich kilkunastu lat w znaczący sposób zmieniły szkolnictwo wyższe i komunikację naukową to coraz szerszy dostęp do otwartych zasobów edukacyjnych i rozwój inicjatyw sieci 2.0, rozmywających tradycyjny podział na producentów i konsumentów informacji. Wikipedię można traktować jako miejsce łączące oba te trendy, gdyż jest ona gigantycznym otwartym repozytorium wiedzy, o znaczącym potencjalne dla procesów uczenia się, a także – przykładem oddolnej, wspólnej konstrukcji wiedzy na niespotykaną wcześniej skalę. Mimo, że zarówno dla ogółu społeczeństwa, jak i dla studentów, stanowi ona podstawowy punkt odniesienia przy poszukiwaniu i sprawdzaniu informacji, środowisko akademickie wydaje się nadal traktować ją nieufnie, a wielu wykładowców zabrania cytowania Wikipedii jako źródła informacji, gdyż jej artykuły nie mają oznaczonego autorstwa, co ma utrudniać weryfikację ich treści. Aby sprawdzić faktyczne nastawienie kadry uniwersyteckiej do tej darmowej encyklopedii oraz praktyki związane z jej wykorzystywaniem jako narzędzia edukacyjnego, autorzy przeprowadzili zakrojony na szeroką skalę sondaż online na dwóch dużych, publicznych uczelniach w Hiszpanii.

Przypadek bywa nazywany najlepszym przyjacielem naukowca, a możliwości dokonywania nieoczekiwanych odkryć, lub też doznania niespodziewanego olśnienia podczas przeglądania bibliotecznych regałów ma wg wielu opinii świadczyć o znaczeniu bibliotek dla aktywności naukowej i ich roli jako jako katalizatorów badań i procesów uczenia się. Nie negując korzyści związanych z możliwościami okazyjnego pozyskiwania informacji i inspiracji, autor postanowił poddać krytycznej ocenie powody przyznawania wysokiej wartości odkrywaniu literatury poza głównym kierunkiem poszukiwań na bibliotecznych półkach, oraz implikacje związane z przyjęciem takiego podejścia, dokonując w tym celu przeglądu piśmiennictwa poświęconego bibliotekoznawstwu, projektowaniu systemów informacyjnych, strategiom wyszukiwawczym i dziedzinom pokrewnym.

Kontekst, w jakim mają miejsce zachowania informacyjne (ZI) jest przedmiotem zainteresowania coraz większej liczby naukowców, gdyż jest w stanie znacząco zmienić sposób wykonywania zadań u poszczególnych osób. Duża część badań nad ZI koncentrowała się jak dotąd na analizie aktywności i potrzeb informacyjnych grup lub jednostek pracujących w podobnych uwarunkowaniach społeczno-kulturowych i wykorzystujących podobne technologie i narzędzia: studentów, naukowców i profesjonalistów, analizowano też głównie proste zadania, wykonywane bez czasowej presji, uogólnianie uzyskanych przy takich założeniach wyników na inne populacje można więc uznać za problematyczne. Autorzy postanowili sprawdzić, czy analiza zachowań informacyjnych (ZI) w alternatywnych kontekstach może generować nową wiedzę, która mogłaby poszerzyć, postawić w wątpliwość lub podważyć istniejące modele i teorie zachowań informacyjnych. Pytanie to analizowano w odniesieniu do 3 obszarów: podejmowania decyzji i wyszukiwania informacji, relacji między poszukiwaniem informacji a niepewnością oraz wpływu doświadczenia i kompetencji na wykorzystanie informacji, skupiając się na kontekście, w którym zadania są złożone, dynamiczne, niepewne i muszą być realizowane szybko, czyli na procesach reagowania na nagłe zdarzenia.

Termin crowdsourcing (zob. BABIN 2010/2/96) odnosi się do nowego podejścia do rozwiązywania problemów w środowisku rozproszonym, w którym zadania tradycyjnie wyznaczane pracownikom danej organizacji lub wyznaczonym zespołom zainteresowanych osób zleca się, w formie apelu, „tłumowi”, czyli bliżej nieokreślonej grupie ludzi. Model ten wspominany jest w kontekście wszelkiego typu problemowych sytuacji wymagających trwałego zaangażowania ludzi, zarówno w w świecie rzeczywistym, jak i w rzeczywistości wirtualnej i wykorzystywany jest na wiele sposobów, w tym do motywowania pracowników mających mało korzystnie nagradzane obowiązki, stymulowania kreatywności i innowacji, pozyskiwania opinii czy też realizacji zadań związanych z przetwarzaniem danych. Choć idea wykorzystywania mądrości tłumu i osiągania wyznaczonych celów dzięki pomocy rzesz ochotników ma długa historię, crowdsourcing online jest zjawiskiem stosunkowo nowym, a rozwój bezprzewodowych technologii i urządzeń komunikacyjnych sprawia, że mobilizacja wielu osób w relatywnie krótkim czasie i korzystanie z ich pomocy stają się coraz łatwiejsze. W artykule przeanalizowano więc szanse i możliwości jakie może zapewniać w środowisku informacyjnym oraz największe wyzwania związane z jego wdrażaniem w bibliotekach naukowych, z punktu widzenia zarządzania treścią w repozytoriach cyfrowych.

Zachodnie społeczeństwa starzeją się w bardzo szybkim tempie (szacuje się, że w 2050 r. 1/3 obywateli Hiszpanii będą stanowić ludzie po 55 r. życia). Jednocześnie, wraz z tym procesem, postępuje bardzo szybka ekspansja nowych technologii w codziennym życiu, a dla osób starszych funkcjonowanie w świecie nowych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych wiąże się z koniecznością pokonywania wielu barier. Zjawiska te są przedmiotem dużego zainteresowania naukowców i przeprowadzono wiele badań poświęconych sposobom integracji ICT w krajach rozwiniętych. W artykule przeanalizowano nawyki konsumenckie i zwyczaje związane z wykorzystywaniem nowinek technologicznych przez osoby starsze, koncentrując się na ich percepcjach, poziomie wiedzy i wykształcenia oraz stopnia adaptacji do nowych form komunikacji, w celu określenia, czy kompetencje cyfrowe tej grupy społecznej są wystarczająca, a dostępne zasoby audiowizualne – dopasowane do jej potrzeb, i czy starzejące się populacje są przygotowane na to, co ma im do zaoferowania Internet i do czego obligują je wprowadzane przez władze i przemysł innowacje (e-administracja, e-handel i in.). Badanie przeprowadzono w trzech krajach Unii Europejskiej: Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii. Autorzy podjęli w nim też próbę dokonania porównania uzyskanych wyników i sformułowania na tej podstawie wniosków i zaleceń, które mogłyby pomóc seniorom w lepszym wykorzystaniu możliwości zapewnianych przez ICT i zdobyciu umiejętności mierzenia się z wyzwaniami związanymi z życiem we współczesnym, cyfrowym społeczeństwie.

Możliwości zapewniane przez nowe technologie informacyjno-komunikacyjne skłaniają władze coraz większej liczby państw do przenoszenia informacji o ich działaniach, usługach i zasobach na rządowe strony www, co ogranicza milionom obywateli, pozbawionych możliwości korzystania z Internetu i odpowiednich technicznych kompetencji, dostęp do zasobów i usług sektora publicznego. Osoby takie polegają często na bibliotekach publicznych jako miejscach w których mogą dotrzeć do rządowych źródeł i uzyskać pomoc w ich wykorzystywaniu, w Stanach Zjednoczonych instytucje te nie otrzymują jednak odpowiedniej pomocy od władz państwowych i lokalnych samorządów, niezbędnej by świadczyć takie usługi na odpowiednim poziomie. W artykule przeanalizowano strukturę sieci bibliotek rządowych funkcjonujących na wszystkich szczeblach administracji w tym kraju, by określić ich wzajemne relacje oraz możliwości wspierania bibliotek publicznych w misji ułatwiania przepływu publicznych informacji dla wszystkich zainteresowanych.

Korzystanie z mediów społecznościowych jest obecnie najpopularniejszą, po pornografii, aktywnością internetową i formą spędzania czasu w sieci www, a media te stały się dla internautów, w tym zwłaszcza dla młodego pokolenia, głównym źródłem opinii i kontaktów w innymi ludźmi (wg badań Pew Research Center, ponad 90% nastolatków online jest uczestnikami sieci społecznościowych). Serwisy takie jak Twitter, Facebook i in. funkcjonują jako portale informacyjne i są używane w coraz większym stopniu przez ruchy społeczne, katalizując zmiany polityczne na całym świecie. W niektórych krajach, biblioteki są jedynymi punktami oferującymi bezpłatnie łącza internetowe, a tym samym stanowią wyłączny punkt dostępu do społecznościowych serwisów, które gromadzą, archiwizują i przekazują olbrzymią liczbę prywatnych danych swoich użytkowników, od informacji biograficznych, po dane o personalnych kontaktach z innymi osobami, instytucjami i organizacjami (a wśród nich logi czatów, pliki wiadomości, tweety, zdjęcia, filmy, tagi, lokalizacje GPS, polubienia, godziny rejestracji i kliknięcia).

Oprogramowanie filtrujące instalowane jest w bibliotekach szkół wyższych w celu monitorowania i/lub blokowania dostępu do potencjalnie obraźliwych, niewiarygodnych lub sprzecznych z prawem treści online, w tym określonych stron www, adresów IP oraz rezultatów wyszukiwań selekcjonowanych na poziomie słów kluczowych. W Stanach Zjednoczonych jest wiele uczelni akademickich aktywnie kontrolujących studentom i personelowi dostęp do Internetu, lub planujące wprowadzenie ograniczeń dostępności, mimo że nie ma wiążących przepisów wymagających od instytucji szkolnictwa wyższego filtrowania zawartości sieci www. Brakuje jednak danych nt. skali tego zjawiska i powodów dla których wprowadza się w społeczności akademickiej tego typu rozwiązania. Jako że instalowanie narzędzi zabezpieczających może utrudniać prowadzenie badań i naruszać standardy AAUP (American Association of University Professors), oraz unieważniać prawa do swobody wypowiedzi i wolności prasy, gwarantowane na mocy pierwszej poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, autorzy postanowili sprawdzić poglądy bibliotekarzy i decydentów (przedstawicieli administracji, profesury i zarządów działów IT) na używanie internetowych blokad i ich potencjalny wpływ na wolność akademicką.