Babin

Zjawiska, które w ciągu ostatnich kilkunastu lat w znaczący sposób zmieniły szkolnictwo wyższe i komunikację naukową to coraz szerszy dostęp do otwartych zasobów edukacyjnych i rozwój inicjatyw sieci 2.0, rozmywających tradycyjny podział na producentów i konsumentów informacji. Wikipedię można traktować jako miejsce łączące oba te trendy, gdyż jest ona gigantycznym otwartym repozytorium wiedzy, o znaczącym potencjalne dla procesów uczenia się, a także – przykładem oddolnej, wspólnej konstrukcji wiedzy na niespotykaną wcześniej skalę. Mimo, że zarówno dla ogółu społeczeństwa, jak i dla studentów, stanowi ona podstawowy punkt odniesienia przy poszukiwaniu i sprawdzaniu informacji, środowisko akademickie wydaje się nadal traktować ją nieufnie, a wielu wykładowców zabrania cytowania Wikipedii jako źródła informacji, gdyż jej artykuły nie mają oznaczonego autorstwa, co ma utrudniać weryfikację ich treści. Aby sprawdzić faktyczne nastawienie kadry uniwersyteckiej do tej darmowej encyklopedii oraz praktyki związane z jej wykorzystywaniem jako narzędzia edukacyjnego, autorzy przeprowadzili zakrojony na szeroką skalę sondaż online na dwóch dużych, publicznych uczelniach w Hiszpanii.

W badaniu sprawdzano, czy, i w jakim zakresie, sceptyczne podejście respondentów do tego zasobu związane jest z czynnikami osobistymi lub pokoleniowymi oraz konfliktem między standardowym podejściem naukowym i postawami epistemologicznymi a wspólnotową, niehierarchiczną i wysoce zdecentralizowaną kulturą Wikipedii. Ankietę skierowano do wszystkich wykładowców tradycyjnej uczelni – Universitat Pompeu Fabra (UPF) i kształcącego wyłącznie online Universitat Oberta de Catalunya (UOC) – łącznie do 3639 osób, zbierając 913 ważnych odpowiedzi (z marginesem błędu na poziomie 2,81%). Pierwsza część kwestionariusza zawierała pytania dotyczące płci, wieku, dziedziny specjalizacji, stopnia naukowego oraz lat pracy na stanowisku akademickim i w roli wykładowcy. W drugiej (41 pytań do oceny w 5-stopniowej skali Likerta) gromadzono dane na temat różnych aspektów mogących mieć wpływ na wykorzystanie Wikipedii w procesie nauczania, w tym w szczególności poglądów i faktycznych zachowań związanych z postrzeganą użytecznością edukacyjną Wikipedii, jej cytowaniem i rekomendowaniem studentom, łatwością używania jako źródła informacji oraz systemu publikacji i edycji, oceną jakości, aktywnym i pasywnym wykorzystywaniem oraz społecznym wizerunkiem w społeczności naukowej. Część pytań dotyczyła także stosunku badanych do promowania wśród studentów inicjatyw open access, kultury współpracy i dzielenia się wiedzą oraz stopnia wykorzystania narzędzi 2.0, a także instytucjonalnego kontekstu (w tym wsparcia ze strony uczelni dla otwartych środowisk wiedzy). Analizowano również wzajemny wpływ kontrolowanych zmiennych na poziom integracji Wikipedii w toku nauczania.

Analiza zebranych danych nie potwierdziła powszechnej opinii o przeważająco negatywnym lub sceptycznym podejściu kadry akademickiej do badanego zasobu. Respondenci w większości pozytywnie oceniali zarówno jakość, wiarygodność oraz aktualność artykułów w Wikipedii, jej przyjazność dla odbiorcy oraz przydatność w toku nauczania, deklarowali się też jako jej regularni użytkownicy (głównie jednak w celach prywatnych lub przy wyszukiwaniach niezwiązanych z wykładaną dyscypliną), a prawie połowa z nich nie uznawała powoływania się przez studentów na to źródło za problem (przy czym 44,9% odnosiło się negatywnie do pomysłu cytowania go we własnych publikacjach). Również większość wspierała dzielenie się zasobami edukacyjnymi w sieci www, publikowanie prac nie tylko w czasopismach akademickich i zaznajamianie studentów z bazującymi na współpracy środowiskami w Internecie. Zanotowano jednak sporą rozbieżność między sferą deklaratywną a praktyczną. Mimo że relatywnie dużo wykładowców (13,5%) było zarejestrowanymi użytkownikami Wikipedii (w porównaniu z 0,4% dla całej populacji Katalonii), a większość regularnie odwiedzała jej strony, jedynie niewielka część badanych faktycznie rekomendowała ten zasób studentom i współpracownikom, przyznawała się publicznie do jego używania i aktywnie dodawała do niego treści; równie nieduża – faktycznie używała go jako platformy przydatnej do realizacji zlecanych studentom zadań, publikowała na blogach i platformach społecznościowych i udostępniała własne prace w otwartych repozytoriach (8,7%). Brak jasno określonych opinii respondentów nt. wiarygodności systemu edycji i recenzowania Wikipedii (ponad 41% niezdecydowanych) może też świadczyć o tym, że tylko mała część z nich faktycznie wie, jak korzystać z tych funkcji i jak działa proces wspólnego redagowania i kontroli treści haseł.

Autorzy nie zaobserwowali znaczącej korelacji między wiekiem ankietowanych i ich doświadczeniem pedagogicznym, a faktycznym używaniem encyklopedii na zajęciach lub jej rekomendowaniem studentom, istotnymi czynnikami warunkującymi nastawienie wobec niej okazały się natomiast postrzegane opinie i praktyki współpracowników (obawy o zły odbiór w społeczności akademickiej) oraz specjalizacja (przedstawiciele nauk ścisłych oceniali ją lepiej niż humaniści). Potwierdzono też istnienie pewnego konfliktu między kulturą naukową a społeczną konstrukcją wiedzy. W podsumowaniu artykuł przedstawiono uwagi dotyczące korzyści wynikających z aktywnego wykorzystywania Wikipedii w szkolnictwie wyższym i zaangażowania środowiska naukowego w jej dalszy rozwój.