Babin

W artykule przedstawiono problematykę rozwoju i modernizacji usług bibliotecznych i informacyjnych w Armenii, Gruzji i Uzbekistanie ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia edukacji bibliotekoznawczej. Podsumowano też efekty projektu finansowanego ze środków Komisji Europejskiej, mającego na celu opracowanie w tych państwach nowych programów studiów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej na poziomie magisterskim.

Scharakteryzowano w nim na wstępie sytuację bibliotek w krajach byłego bloku wschodniego: Armenii, Gruzji i Uzbekistanie, w okresie przynależności do ZSSR i po przemianach, których efektem był rozkład centralnego systemu zarządzania bibliotekami, zapewniającego stabilny dostęp do literatury dla obywateli i przepływ informacji naukowej. W nowo powstałych państwach konieczne było wypracowanie nowych strategii dla tego sektora. Zmieniła się też rola samych bibliotekarzy – z bycia strażnikami kolekcji i wykonawcami polityki centralnej, musieli oni stać się organizatorami usług i przewodnikami w dostępie do wiedzy, do czego wielu z nich nie było przygotowanych. W analizie uwzględniono: upowszechnianie wiedzy naukowej, organizację bibliotek narodowych i usług bibliograficznych, biblioteki szkolne, publiczne, uniwersyteckie, specjalne oraz centra informacyjne, udostępnianie zasobów elektronicznych, zachowywanie i udostępnianie materiałów archiwalnych, współpracę i wymianę wiedzy na poziomie międzynarodowym. Przedstawiono również system edukacji bibliotekarzy: w czasach ZSRR kończyli oni 4-letnie studia, a następnie odbywali 3-letnie praktyki zawodowe, funkcjonował też system edukacji podyplomowej oraz szkolenia ustawicznego. Po okresie przemian, program nauczania nadal opierał się na praktykach z lat 60., a absolwenci bibliotekoznawstwa mieli problemy ze znalezieniem zatrudnienia.

Nowo powstałe kraje otrzymały pewne wsparcie ze strony społeczności międzynarodowej, było ono jednak niewystarczające. Realizowano projekty finansowane przez Unię Europejską (te obejmujące uczelnie wyższe rzadko dotyczyły bezpośrednio bibliotek), Radę Europy czy organizacje pozarządowe, np. Open Society Institute, jednak, jak wskazuje autor, wsparcie zewnętrzne nie może zastępować finansowania ze strony państwa. W omawianych krajach zabrakło strategii narodowych dotyczących rozwoju bibliotek i usług informacyjnych, finansowanie sektora było niewystarczające, brakowało też pracowników o kompetencjach potrzebnych w nowych warunkach.

Odpowiedzią na sytuację bibliotekoznawstwa w przedstawionych krajach był projekt NMPLIS (New Master’s Programmes in Librarianship and Information Studies – nowe programy studiów magisterskich z zakresu bibliotekoznawstwa i studiów informacyjnych), finansowany przez Komisję Europejską w ramach programu TEMPUS, wspierającego reformę edukacji wyższej i współpracę między uczelniami. NMPLIS otrzymał finansowanie w wysokości ponad 606 tysięcy Euro w latach 2009-2012, wzięły w nim udział instytucje: Główna Biblioteka Naukowa (Fundamental Scientific Library) i Międzynarodowe Naukowe Edukacyjne Centrum Państwowej Akademii Nauk w Armenii, Uniwersytet im. Ilii Czawczawadze w Gruzji i Gruzińskie Stowarzyszenie Bibliotek, Taszkencki Instytut Kultury i Taszkencki Uniwersytet Technologii Informacyjnych z Uzbekistanu. Celem projektu była reforma edukacji bibliotekoznawczej poprzez m.in. unowocześnienie programów nauczania, tworzenie odpowiednich materiałów edukacyjnych, wsparcie bibliotek uczelni poprzez dostęp do odpowiednich zasobów (głównie online), kształcenie kadry uniwersyteckiej, wprowadzenie systemów wspierających jakoś kształcenia. Główne działania obejmowały: 1) szkolenie kadry akademickiej w zakresie metod nauczania i ewaluacji programów nauczania, poprzez szereg programów szkoleniowych. Zaowocowały one stworzeniem nowych programów nauczania na studiach magisterskich (np. wprowadzenie zajęć nt. zarządzania) i wzmocnieniem współpracy między uczestnikami projektu, 2) otwarcie na uczelniach centrów odpowiedzialnych za edukację ustawiczną bibliotekarzy. Istotne dla realizacji tego celu jest dostęp online do materiałów edukacyjnych w językach lokalnych, których często brakuje, 3) szkolenie kadry do pracy i nauczania w środowisku wirtualnym (działania podjęte w tym obszarze okazały się niewystarczające).

Autor wskazuje, że w krajach dawnego bloku wschodniego biblioteki i usługi informacji naukowej mogą odegrać istotną rolę w zakresie wspierania edukacji, kompetencji kulturowych i kreatywności, koniecznych dla rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Każde z przedstawionych państw musi rozwinąć system uwzględniający lokalne potrzeby informacyjne oraz stan infrastruktury. System ten powinien być oparty na ocenie obecnej sytuacji sektora (działania podjęte w ramach opisanego projektu ujawniły brak takich danych) oraz być powiązany z celami gospodarczymi i społecznymi. Konieczna jest też kadra, która potrafi korzystać z technologii komunikacyjno-informacyjnych oraz jest zdolna wpłynąć na decydentów i przekonać ich o znaczeniu bibliotek jako instytucji dostarczających informacji dla sektora publicznego i prywatnego. Skuteczność nowych programów studiów magisterskich będzie mierzona obecnością absolwentów zdolnych odpowiedzieć na nowe wyzwania, którzy wpłyną na jakoś usług bibliotecznych i sposób ich postrzegania. Zdaniem autora, wysiłki instytucji międzynarodowych, rządowych i organizacji pozarządowych powinny być w pierwszej kolejności skierowane na przekonanie decydentów o konieczności przyjęcia krajowych strategii informacyjnych i tworzenia strategicznych planów rozwoju usług bibliotecznych.