Babin

Biblioteka jako jedna z najstarszych instytucji społecznych powinna mieć silną pozycje w nowoczesnym społeczeństwie informacyjnym, jednak ze względu na pojawienie się nowych możliwości wyszukiwania informacji, położenie to stało się niestabilne, co powoduje konieczność przewartościowania i ponownej teoretycznej i kulturowo-politycznej oceny jej roli oraz podstaw i zasad funkcjonowania. W artykule omówiono instytucjonalny i funkcjonalny rozwój bibliotek oraz różnice między procesami komunikacyjnymi w „galaktyce Gutenberga” i we współczesnym, globalnym społeczeństwie sieciowym – w „erze Zuckenberga”, próbując znaleźć odpowiedź na pytanie, jak placówki te mogą zaspokajać potrzeby współczesnych użytkowników i jakie strategie bibliotecznej komunikacji mogą być pożądane w przyszłości.

Autorka odwołuje się w swojej pracy do teorii komunikacji Marshala McLuhana, Denisa McQuaila i Michaiła Łotmana oraz do koncepcji rządomyślności i władzy dyscyplinarnej Michela Foucaulta, analizując z perspektywy historycznej: kim są uczestnicy procesu komunikacyjnego, jakie są jego funkcje i cele, w jaki sposób przebiega (kanały, języki, kody), czego dotyczy (zawartość informacji) i jakie są jego rezultaty i wpływ. Z przeprowadzonej przez nią analizy wynika, że komunikacja między biblioteką a użytkownikiem oparta jest przede wszystkim na relacjach władzy (w tradycyjnym podejściu narzucanej przy pomocy norm i wartości, i manifestującej się w dyscyplinowaniu i regulowaniu zachowań czytelników, kontroli dostępu i wiedzy, i autorytarnej pozycji bibliotekarza jako profesjonalisty w zakresie klasyfikacji i organizacji wiedzy). Obecnie można mówić o jej przesuwaniu z hierarchicznego modelu monologu i nadzoru w kierunku rządomyślności i nowych form komunikacji, dialogu i partycypacji – od panoptyzmu (na wzór panoptikonu Benthama) do idei „trzeciego miejsca” Raya Oldenburga. Jednocześnie podkreślono, że mimo zachodzących w erze cyfrowej zmian metod i zasad komunikacji w środowisku bibliotecznym, podstawowym atrybutem relacji władzy pozostał w nim dostęp do wiedzy.

Biblioteki, które chciałyby przekształcić własną przestrzeń komunikacyjną w miejsce bardziej przyjazne i pozbawione atmosfery nadzoru, mogą zdaniem autorki skorzystać z idei komunikacji folklorystycznej semiotyka Jurija Łotmana. Zgodnie z nowymi trendami, każda biblioteka powinna zapewniać swobodnie dostępną, nieformalną strefę, w której czytelnicy mogą się głośno i swobodnie porozumiewać, wchodzić w różnego typu interakcje i realizować wspólne projekty (na całym świecie powstają więc przestrzenie typu makerspace, co-working itp.), nie należy jednak przy tym zapominać o oczekiwaniach osób wymagających miejsca do cichej, bazującej na tekście pracy (i autokomunikacji). Nowa strategia komunikacyjna bibliotek powinna zakładać również, poza podążaniem za potrzebami komunikacyjnymi różnych grup odbiorców, aktywną współpracę z użytkownikami i angażowanie ich w istotne dla nich procesy, takie jak gromadzenie, projektowanie wnętrz czy dzielenie się doświadczeniami czytelniczymi oraz przekazanie im części wpływu na zarządzanie systemem bibliotecznym.