Babin

Depozytariusze egzemplarzy obowiązkowych, a w szczególności biblioteki narodowe, borykają się z różnymi trudnościami związanymi z gromadzeniem, długotrwałym zachowaniem i udostępnianiem publikacji elektronicznych, w tym ebooków otrzymywanych w ramach eo. Aby instytucje te mogły wypracować odpowiednie zasady pozyskiwania i zarządzania zbiorami tego typu materiałów, powinny zapoznać się z dotychczasowymi raportami i ustaleniami dotyczącymi tego problemu. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu z lat 2000-2014, omówiono różne aspekty budowy narodowych, elektronicznych repozytoriów eo oraz rekomendacje odnoszące się do ich rozwoju, planowania i implementacji.

W celu zebrania materiałów do analizy, autorzy przejrzeli bazy danych z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, uwzględniając w przeglądzie prace naukowe, raporty, studia przypadków, ogólne recenzje i artykuły opiniotwórcze. Omówili następnie poruszane w piśmiennictwie nt. eo problemy i zagadnienia, konfrontując je z pierwszym dużym raportem poświęconym gromadzeniu i ochronie w ramach eo  publikacji elektronicznych, autorstwa Adrienne Muir (Legal deposit and preservation of digital publications: a review of research and development activity, Journal of Documentation, Vol. 57, nr 5 (2001), s. 652-682).

Wśród czynników utrudniających wdrażanie elektronicznych programów eo wymieniono: 1) zależność od rządowego wsparcia legislacyjnego, w tymi od zmian krajowych ustaw o eo i opracowania odpowiednich przepisów wykonawczych, oraz brak odpowiedniej polityki instytucjonalnej (rekomendowano bibliotekom narodowym angażowanie się w prace i lobbing na rzecz formułowania takich regulacji oraz, w przypadku państw bez ustawodawstwa regulującego eo, nawiązywanie współpracy z wydawcami na zasadach dobrowolności – system taki działa w Portugalii, Holandii, Chorwacji, Norwegii, Danii czy Szwajcarii); 2) kwestie prawne i etyczne (m.n. prawo autorskie, DRM, ograniczenia licencyjne, procedury wobec eo materiałów publikowanych w wolnym dostępie, ograniczenia dostępu dla osób z dysfunkcjami wzroku, ochrona prywatności użytkowników e-książek); 3) czynniki środowiskowe (infrastruktura ICT, w tym sprzęt, łącza internetowe i oprogramowanie do zarządzania elektronicznymi repozytoriami); 4) problemy z ustaleniem mechanizmów zbierania eo publikacji elektronicznych, w tym identyfikacji materiałów, które należy włączyć do repozytorium eo (istotne zwłaszcza w przypadku systemów bazujących na zasadzie dobrowolności), ich selektywnego gromadzenia, akcesji i opracowywania, rejestracji bibliograficznej i standardów metadanych, wyszukiwania i pozyskiwania informacji o zasobach, ochrony cyfrowej; 5) zasoby ludzkie, w tym brak odpowiednio przeszkolonych i wykwalifikowanych pracowników; 6) implikacje finansowe (koszty budowy repozytoriów eo w kategoriach wydatków na personel, infrastrukturę, fizyczną przestrzeń, zarządzanie i utrzymanie); 7) zaufanie rozpatrywane na wielu różnych płaszczyznach (między instytucjami uprawnionymi do otrzymywanie eo a wydawcami, bibliotekami narodowymi, dostawcami technologii, użytkownikami itp.). W podsumowaniu podkreślono, że dla rozwoju repozytoriów eo, mających zapewnić obecnym i przyszłym pokoleniom dostęp do dziedzictwa kulturowego poszczególnych krajów, niezbędny jest stały monitoring oraz badanie obszarów problemowych i zachodzących na świecie zmian, w tym nowych rozwiązań technologicznych, oraz zapewnienie trwałych podstaw funkcjonowania systemu ochrony publikacji elektronicznych.