Babin

Duża część badań nad zachowaniami informacyjnymi różnych populacji koncentruje się na analizie sposobów posługiwania się Internetem i związanych z wiekiem różnic w tym zakresie, stosunkowo niewiele uwagi poświęca się natomiast badaniu relacji między rejestrowanymi tendencjami związanymi z podejściem do sieci www a nastawieniem wobec innego typu mediów. W artykule porównano w związku z tym różnice w dostępie do komputerów oraz w sposobach wykorzystywania i niewykorzystywaniu stacjonarnego i mobilnego Internetu oraz telewizji, radia i gazet w wybranych grupach wiekowych (20-39, 40-59 i 60-). Sprawdzano również wpływ statusu społeczno-ekonomicznego (dochodów, wykształcenia) i płci na poziom akceptacji różnych form mediów w każdej z badanych grup, by określić prawidłowości związane z podziałem cyfrowym, w szerszym komunikacyjnym kontekście, oraz ustalić zależności między wykorzystywaniem środków masowego komunikowania a relacjami z Internetem. Jako model odniesienia potraktowano teorię dyfuzji innowacji E.M. Rogersa.

Przy konstruowaniu pierwszej hipotezy badawczej założono, że media, z którymi ludzie dorastają, kształtują ich komunikacyjne środowisko, które następnie jest wykorzystywane przez całe życie, a osoby, które znają daną technologię krócej, z większym prawdopodobieństwem mogą z niej rezygnować. Przyjęto więc, że w młodszych pokoleniach będzie więcej osób rezygnujących z mass mediów. Badanie przeprowadzono, przy użyciu kwestionariusza, na losowo dobranej (metodą doboru systematycznego) próbie 544 mieszkańców Bunkyo-ku – centralnej dzielnicy Tokio. Charakter i stopień użytkowania Internetu sprawdzano badając zakres uczestnictwa respondentów w aktywności online (w ankiecie wymieniono 14 różnych czynności). Intensywność zaangażowania online traktowano jako częstotliwość łączenia się z Internetem za pomocą komputerów stacjonarnych i telefonów komórkowych. Stopień wykorzystania telewizji, gazet i radia sprawdzano pytając o czas spędzany dziennie na ich odbiorze, a zaangażowanie w media masowe mierzono łącząc zmienne dotyczące wykorzystania radia, gazet i telewizji.

Na podstawie analizy zebranych danych ustalono, że telewizji nie ogląda 11,3% respondentów z najmłodszej grupy, w porównaniu z wynikami 1,7% z grupy średniej i 1,5% z najstarszej. 47,2% badanych w wieku od 20 do 39 lat nie czyta gazet (wyniki dla dwóch starszych grup to odpowiednio 19,5% i 6,3%), 69,2% nie słucha radia (w starszych kategoriach: 72,3% i 56,5%). Testy zgodności wykazały istotne różnice w liczbie osób odrzucających dane media w poszczególnych grupach wiekowych, w odniesieniu do wszystkich typów mediów. Potwierdzono więc tym samym przyjętą hipotezę oraz wpływ wieku na więzi z Internetem i tradycyjnymi środkami przekazu. Podobnie jak w innych, podobnych badaniach, stwierdzono również niższy poziom dostępności oraz częstotliwości i zakresu wykorzystania mobilnego i stacjonarnego Internetu w grupie powyżej 60 lat, nie zauważono przy tym związków między posiadaniem urządzeń mobilnych a faktycznym używaniem zasobów online. Zaobserwowano także różnice wzorów wykluczenia cyfrowego – w najmłodszej grupie związki dochodów, wykształcenia i płci z podziałem cyfrowym nie były widoczne, w przeciwieństwie do starszych kategorii wiekowych. W odniesieniu do mediów tradycyjnych, sytuacja przedstawiała się odwrotnie – w najmłodszej grupie oglądanie telewizji powiązane było z niższym poziomem wykształcenia, a czytelnictwo gazet – z wyższymi dochodami i płcią (mężczyźni byli na tym polu znacznie bardziej aktywni). W grupie średniej, telewizję oglądały głównie kobiety, gazety czytały osoby o wyższych dochodach, a radio słuchane było przez respondentów z niższym poziomem edukacji. W najstarszej grupie (jako jedynej) stwierdzono też negatywne relacje między czasem poświęcanym na mass media i na Internet; w tabelach przestawiono matryce korelacji głównych badanych zmiennych i szczegółowe wyniki dla każdej kategorii wiekowej.

We wnioskach stwierdzono, że zjawisko podziału cyfrowego, wiązane często z innymi formami wykluczenia, występuje także w krajach wysoko rozwiniętych, takich jak Japonia, i o wysokim stopniu penetracji technologii informacyjno-komunikacyjnych, a dostępność łączy internetowych nie gwarantuje ich wykorzystywania przez osoby starsze. Potwierdzono również, że niezależnie od sytuacji społeczno-ekonomicznej i płci, młodzi ludzie traktują sieć www jako naturalne środowisko komunikacyjne, należy więc badać inne czynniki, takie jak poziom umiejętności informacyjnych, doświadczenie, czy sytuacja rodzinna, mogące mieć wpływ na ich zachowania w świecie online. Przedyskutowano także możliwe kierunki ewolucji wykorzystania mediów przez różne pokolenia.