Babin

16 maja 2017 r., w ramach cyklu konferencji „Duch czasów”, Instytut Studiów Zaawansowanych (Institut d’Etudes Avancée – IEA), przy współudziale redakcji pisma Esprit, zorganizował publiczną debatę naukowców ze Stanów Zjednoczonych i Francji pn. Książki i biblioteki w erze cyfrowej. Wzięli w niej udział: historyk, dyrektor biblioteki Uniwersytetu Harvarda – Robert Darnton, były dyrektor Wyższej Szkoły Nauk Społecznych (École des hautes études en sciences sociales – EHESS) i emerytowany profesor Collège de France – Roger Chartier oraz historyk, emerytowany profesor Instytutu Nauk Politycznych (Sciences Po) i były prezes Biblioteki Narodowej Francji – Jean-Noël Jeanneney. Moderatorem był redaktor Esprit – Emmanuel Laurentin. Skupiono się na problemach dostępności wiedzy, równoważenia interesów publicznych z interesami prywatnych wydawców, prezentacji bibliotek cyfrowych oraz wyzwaniach i problemach związanych z rozwojem technologii.

W pierwszej części spotkania, swoje stanowisko przedstawili gość z USA i gospodarze francuscy, drugą zajęła polemika między R. Darntonem a R. Chartierem. R. Darnton misję bibliotek dostrzega w rezygnacji z elitarności i rozszerzeniu dostępu do wiedzy przez uwzględnienie potrzeb szerokiego kręgu użytkowników oraz liberalizację prawa autorskiego (PA). W swoim wystąpieniu podkreślił, że prawo powinno uwzględniać w równym stopniu dobro społeczne jak interesy prywatne. Rosnące ceny licencji czasopism naukowych, dyktowane przez komercyjnych wydawców, oraz wprowadzane przez właścicieli praw ograniczenia dostępu zmuszają biblioteki do rezygnacji z prenumeraty i uniemożliwiają użytkownikom dostęp do wiedzy. Wieloletnia batalia sądowa między prawnikami reprezentującymi grupę właścicieli praw a Google Books (zob. BABIN 2008/4/314, BABIN 2009/3/214, babin.bn.org.pl/?p=4066) doprowadziła do zatwierdzenia interpretacji prawa uwzględniającej zasadę dozwolonego użytku, zintegrowaną z amerykańskim PA, i respektującej zasadę sprawiedliwego dostępu do wiedzy, co ułatwiło działanie innym twórcom bibliotek cyfrowych. Referent omówił szczegółowo realizowany od 2010 r. przez bibliotekę Uniwersytetu Harvarda i inne amerykańskie ośrodki biblioteczne projekt Publicznej Cyfrowej Biblioteki Ameryki – DPLA (The Digital Public Library od America) (zob. babin.bn.org.pl/?p=4766, babin.bn.org.pl/?p=1948). Do chwili obecnej, w jego ramach zdigitalizowano 15,5 mln dokumentów z 2200 instytucji (bibliotek, muzeów, archiwów), w 500 językach. Projekt sfinansowała fundacja Billa i Melindy Gates. DPLA współpracuje ze szkołami średnimi i wspiera walkę z wykluczeniem społecznym, m.in. przez darmowe dostarczanie e-booków do szkół z ubogich dzielnic miast.

J.-N. Jeanneney omówił szczegółowo osiągnięcia europejskie w zakresie cyfryzacji, na przykładzie sukcesu francuskiego projektu Gallica. Z gościem amerykańskim polemizował R. Chartier, a spór dotyczył m.in. wiarygodności źródeł cyfrowych, rozpowszechniania fałszywych informacji, nadmiaru informacji dostępnej online, malejącej roli książki. Francuz miał zastrzeżenia do obiektywizmu i rzetelności Wikipedii, niepokoiły go coraz częstsze przekazywanie w sieciach społecznościowych tzw. fake news (rozpowszechnianych celowo, nieprawdziwych informacji), zalew informacji dostępnej online (syndrom określany jako „nadmiar wiedzy”) oraz spadek zainteresowania książką drukowaną. Amerykanin bronił Wikipedii. Jego zdaniem, o prawdziwość i wysoki poziom artykułów Wikipedii dba obecnie skutecznie zespół redaktorów, przypomniał również, że fałszerstwo zawsze towarzyszyło kondycji ludzkiej i np. XVIII-wieczne gazety świadomie upowszechniały fałszywe wiadomości. Sieci społecznościowe zwiększają wprawdzie ryzyko i skalę dezinformacji, a równocześnie ich zaletą jest brak cenzury. Nie potwierdził też mniejszego zainteresowania drukiem: w USA ostatnio spadła produkcja e-booków, zaś produkcja książek drukowanych ustabilizowała się, zwiększyła się liczba prywatnych księgarń. Lokalne biblioteki są wyposażone w urządzenia techniczne i oferują zarówno czytniki, jak i bogatą ofertę druków, różne formaty się uzupełniają, a nie rywalizują ze sobą. Zgodzono się, że biblioteki pełnią rolę pośrednika przy dostarczaniu i selekcji informacji. Muszą równocześnie dbać o zachowanie informacji na różnych nośnikach, uwzględniać starzenie się technologii i dostosowywać się do szybkich zmian. W konkluzji stwierdzono, że technologia zmienia się tak szybko, a konsekwencje tych zmian są tak wielorakie, że przyszłość jest zbyt trudna do przewidzenia i wszystkie proroctwa nie mają sensu.