Babin

W większości krajów na świecie, jedną z głównych misji bibliotek narodowych (BN) jest wieczyste archiwizowanie piśmiennictwa narodowego w formie drukowanej. Na przestrzeni lat, zobowiązania te rozszerzono o gromadzenie i zachowywanie publikacji w innych formatach, w tym nagrań dźwiękowych, fotografii, filmów oraz (w części państw) nagrań radiowych i telewizyjnych. W latach 90. ubiegłego wieku, BN zaczęły także zaliczać do spuścizny narodowej różnego typu dzieła i prace twórcze publikowane w Internecie. Autorki postanowiły sprawdzić, jak poszczególne instytucje definiują swoje podstawowe, tradycyjne zasoby, a jak kolekcje darmowych stron internetowych, i w jakim zakresie stosują ogólne zasady gromadzenia materiałów bibliotecznych przy tworzeniu narodowego archiwum sieci www.

Gromadzenie i udostępnianie dokumentów propagujących skrajne poglądy wymaga od bibliotek dużej odwagi. Niemniej jednak, pomijanie ich istnienia sprzyja tworzeniu niepełnego i nieuczciwego obrazu przemian społecznych i politycznych w kraju i utrudnia badania nad ultraradykalnymi ruchami i środowiskami. W artykule omówiono główne kolekcje amerykańskich szkół wyższych zawierające dokumenty propagujące ekstremalne lub bazujące na uprzedzeniach ideologie takie jak rasizm czy antysemityzm.

Artykuł prezentuje przegląd teorii i praktyki gromadzenia publikacji zagranicznych (PZ) przez Rosyjską Bibliotekę Narodową (RBN) w ujęciu historycznym – od momentu jej założenia, jako Cesarskiej Biblioteki Publicznej, do chwili obecnej. Szczegółowo omówiono czynniki decydujące o polityce gromadzenia PZ prowadzonej przez poszczególnych dyrektorów oraz opracowania i dokumenty wytyczające tendencje i regulujące działania praktyczne w tym zakresie.

Autorka, bibliotekarka zasobów elektronicznych na Uniwersytecie Wyoming, na podstawie własnego doświadczenia, analizy ofert promocyjnych największych dostawców z okresu 03.2012 – 02.2013 i przeglądu literatury przedmiotu, przedstawiła problemy związane z nabywaniem przez biblioteki akademickie licencji na duże pakiety książek elektronicznych (KE) z tzw. backlist. Pakiety tego typu zawierają wiele starszych pozycji, wydanych kilka lub kilkanaście (a nawet kilkadziesiąt) lat wcześniej w formie papierowej i są oferowane zazwyczaj z dużymi upustami, taki model subskrypcji nie pozwala jednak na swobodny dobór tytułów, zgodnie z potrzebami danej instytucji. Przypomina on tzw. wielkie kontrakty (ang. big deals) (por. BABIN [1], [2], [3], [4]), czyli konsorcyjne umowy, w ramach których biblioteki płacą za dostęp do całych baz czasopism.

W Stanach Zjednoczonych coraz częściej wdrażany jest nowy model nabywania przez biblioteki książek elektronicznych: Zakupy Inicjowane przez Czytelników – Patron-Driven Acquisition (PDA). Metodę te postanowiła również zastosować Biblioteka Narodowa Czech (BNCz). W artykule omówiono system PDA oraz doświadczenia BNCz związane z eksperymentalnym wdrożeniem tej metody gromadzenia zagranicznych książek elektronicznych.

Analiza danych o wykorzystaniu zasobów to standardowe narzędzie pozwalające na uzasadnienie wydatków na gromadzenie, ocenę efektywności procesów zarządzania zbiorami oraz uzasadnienie wartości usług świadczonych przez biblioteki i oferowanych przez nie źródeł. W czasach, w których instytucje te muszą szukać sposobów na legitymizację prowadzonych działań i promocję roli, jaką pełnią, produkcja, gromadzenie i wykorzystywanie takich informacji zaczyna pełnić coraz istotniejszą funkcję. Aby sprawdzić praktyki w tym zakresie, powiązane z kształtowaniem i udostępnianiem zbiorów bibliotecznych, w sierpniu 2011 r. przeprowadzono sondaż online skierowany do pracowników bibliotek akademickich ze Stanów Zjednoczonych. Artykuł zawiera prezentację wyników i wniosków z tego badania.

W Rosyjskiej Bibliotece Narodowej (RBN) znacznie zmalały fundusze na zakup publikacji – obecnie aż 78% zbiorów pozyskiwanych jest z przekazywanego jej przez Rosyjską Izbę Książki (RIK) bezpłatnie (chociaż szacuje się jego wartość finansową) egzemplarza obowiązkowego (eo) druków. Eo publikacji elektronicznych (CD, DVD) RBN otrzymuje z NTC Informregistr oraz z Rosyjskiej Izby Książki (RIK). Podwójne źródło eo tych dokumentów przyczynia się do dublowania otrzymanych pozycji i kłopotów z ich opracowaniem, konieczne więc są  regulacje prawne, które w przyszłości zmienią ten stan rzeczy.

Kwestia tego, jakie książki można udostępniać więźniom nabrała w Stanach Zjednoczonych rozgłosu w trakcie szeroko komentowanego przez media procesu Stevena Hayesa sądzonego w 2007 r. za zamordowanie rodziny Petit. Prokuratura żądała w tej sprawie dostępu do historii wypożyczeń oskarżonego i kwestionowała politykę kształtowania zbiorów w bibliotekach zakładów karnych, w których wcześniej przebywał, utrzymując, że czytał książki, które inspirowały go do zbrodni i podsycały jego przestępcze skłonności. W artykule omówiono cele, misję i zasady działania bibliotek więziennych, przeanalizowano też obecne procedury gromadzenia i udostępniania zbiorów w amerykańskich instytucjach tego typu oraz zagadnienia związane z ochroną danych z kont bibliotecznych więźniów i przysługujących im w tym zakresie praw.

W czasach, w których biblioteki muszą elastycznie reagować na ograniczenia budżetowe i rosnące ceny czasopism naukowych, zobowiązania wynikające z umów pakietowych (ang. big deals), w ramach których kupuje się od dużych wydawców prenumeraty całych baz tytułów, bez możliwości wyboru czy rezygnacji z określonych pozycji i dostosowywania subskrypcji do potrzeb konkretnej uczelni, bywają dla tych instytucji bardzo dużym obciążeniem. W artykule zaprezentowano doświadczenia dwóch bibliotek akademickich ze Stanów Zjednoczonych, zrzeszonych w ARL, które ze względu na konieczność szukania oszczędności zdecydowały się na wycofanie z takich umów, i przedstawiono szczegółowo konsekwencje tej rezygnacji, w tym jej wpływ na dalszą politykę gromadzenia, dostępność pożądanych czasopism i wypożyczenia międzybiblioteczne oraz reakcje społeczności akademickiej.

W piśmiennictwie bibliotekoznawczym poświęconym roli i eliminacji uprzedzeń w kształtowaniu zbiorów dominuje podejście filozoficzne, bazujące na założeniu, że stronniczość czy niechęć wobec określonych idei, zjawisk czy grup można kontrolować poprzez świadomy akt wiary w pewne wartości i trzymanie się „obiektywnego” kodeksu etyki. Perspektywa ta ignoruje w dużej mierze wyniki psychologicznych badań nad uprzedzeniami, z których wynika, że stanowią one znacznie bardziej złożony fenomen – postawy związane z ocenami i kategoryzowaniem nie zawsze są świadome i nie zawsze można je świadomie kontrolować. Walka z nimi wymaga więc zrozumienia różnego typu, związanych nie tylko z moralnością czy etyką czynników, mających wpływ na wybory osób odpowiedzialnych za gromadzenie zbiorów oraz proces doboru materiałów do bibliotecznych kolekcji. Aby odpowiednio naświetlić psychologiczne podstawy i behawioralne aspekty stereotypów i uprzedzeń oraz ich implikacje dla bibliotekarzy, autor omawia wyniki przeglądu literatury naukowej z tego zakresu.