Babin

Digital Public Library of America – DPLA (zob. babin.bn.org.pl/?p=1948), to pierwsza ponadinstytucjonalna, narodowa biblioteka cyfrowa w Stanach Zjednoczonych, udostępniająca rekordy obiektów cyfrowych i pełnotekstowe wersje dokumentów ze zdigitalizowanych kolekcji amerykańskich bibliotek i instytucji kultury, wzorowana na inicjatywach takich jak Europeana (zob. babin.bn.org.pl/?p=2954) i serwis Trove (zob. babin.bn.org.pl/?p=251) Biblioteki Narodowej Australii. Od 2013 r. platforma ta oferuje jeden wspólny interfejs, umożliwiający jednoczesne przeszukiwanie cyfrowych zbiorów dziedzictwa kulturowego pochodzących z różnych źródeł. Aby zapewnić efektywne funkcjonowanie tego systemu oraz stworzonych dla niego interfejsów programistycznych aplikacji – API, niezbędne jest zachowanie określonego stopnia spójności pozyskiwanych metadanych i nakłonienie przekazujących je instytucji do spełniania ustalonych wymogów. W artykule omówiono mechanizmy mające pomóc w osiągnięciu tego celu oraz wypracowane w ramach DPLA rozwiązania, mające gwarantować współoperatywność agregowanych danych i możliwość ich adaptacji do przyszłych zmian architektury sieci www.

Rozwój cyfrowych mediów i zasobów online oraz ewolucja sieci 2.0 w kierunku Sieci Semantycznej obniżyły atrakcyjność bibliotecznych usług informacji naukowej (UIN) – w erze big data, czyli analityki olbrzymich zbiorów cyfrowych danych z różnych źródeł, coraz częściej kwestionuje się też znaczenie i miejsce służb informacyjnych w obecnym cyfrowym ekosystemie. W dyskusjach tych pomija się zazwyczaj wpływ, jaki ma na UIN rozbudowa wielkich bibliotek cyfrowych (WBC), takich jak jak Google Books, Europeana czy HathiTrust, agregujących publikacje pochodzące z wielu projektów masowej digitalizacji zbiorów bibliotecznych. Zasoby takich masowych repozytoriów sięgają dziesiątek milionów tytułów, zarówno tych znajdujących się w domenie publicznej, jak i chronionych prawem autorskim, a ich dostępność zmienia znacząco sposób analizy tekstów przez użytkowników oraz przez samych bibliotekarzy. Potencjalnie, WBC mogą zapewnić bibliotekom olbrzymie korpusy cyfrowych tekstów, dostępnych do ekstrakcji i analizy danych, czyli wirtualne, przygotowane do celów usług informacyjnych kolekcje odpowiadające zakresowi zbiorów drukowanych, oferując jednocześnie znacznie większe możliwości eksploracji. Ich faktyczna przydatność jako serwisów mogących zastąpić UIN budzi jednak wiele wątpliwości. W artykule przedyskutowano bezpośrednie, pozytywne i negatywne efekty tych repozytoriów oraz konsekwencje związane poleganiem na WBC kosztem lokalnych zbiorów drukowanych.

CRIS – Current Research Information System, czyli systemy informacji o badaniach, integrujące aktualizowane dane na temat działalności naukowej, w tym projektów badawczych, organizacji, naukowców, dorobku naukowego, finansowania i sieci współpracy, są wykorzystywane do zarządzania badaniami od lat 60. ubiegłego wieku, a od lat 70. prowadzi się prace nad ich normalizacją. Podstawą normalizacyjną dla tych systemów jest CERIF (Common European research information format) – kontekstualny model danych. Zgodnie z opisem prezentowanym na stronie EuroCRIS – organizacji odpowiedzialnej za rozwój CERIF, każdy system CRIS składa się z modelu danych, do opisu obiektów powiązanych z badaniami, oraz narzędzi służących do zarządzania danymi. Ma pomagać użytkownikom w wyszukiwaniu informacji naukowej, rejestracji, przygotowywaniu raportów i podejmowaniu decyzji w procesach związanych z prowadzeniem badań. Kluczową rolę w tych systemach odgrywają metadane i ich elementy, pochodzące z różnych systemów informacyjnych i repozytoriów, i opisujące poszczególne aspekty środowiska badawczego na poziomie organizacyjnym lub ogólnokrajowym W artykule przedyskutowano, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, możliwości kreowania wartości dodanej w kontekście takich serwisów, poprzez wzbogacenie metadanych.

Od czasu ukucia przez Jacoba Priema terminu altmetryka (article-level metrics – ALM) (zob. babin.bn.org.pl/?p=2870), mającego określać nowy obszar badań komunikacji naukowej, uwzględniający dane nt. rozpowszechniania się nowo publikowanej wiedzy w sieciach społecznościowych, powstało ponad tysiąc artykułów i wpisów na blogach, poświęconych tej formie oceny wpływu publikacji naukowych, a co najmniej 4 firmy oferują narzędzia analizy ALM. Jest też ona coraz powszechniej używana do oceny i analizy oddziaływania poszczególnych artykułów w wielodyscyplinarnych społecznościach oraz powiązań badaczy, bibliotekarzy, wydawców i organizacji finansujących badania. Zainteresowanie normalizacją analityki ALM wyraziła także organizacja NISO, co wskazuje, że to uznawane za alternatywne podejście ma szansę na powszechną akceptację.

Kluczowym krokiem mającym wpływ na podnoszenie znaczenia bibliotek dla osób poszukujących informacji jest zwiększenie widoczności zasobów oferowanych przez te instytucje w otwartej sieci. Z wielu historycznych powodów, biblioteki bardzo powoli wykorzystują jej możliwości w celu docierania do obecnych i potencjalnych użytkowników, a są one olbrzymie, o ile dane biblioteczne publikowane będą w sposób zrozumiały dla internetowych narzędzi wyszukiwawczych. Ponieważ format MARC, wykorzystywany w katalogach bibliotecznych, stworzono dekady przed powstaniem Internetu, nie jest on przystosowany do udostępniania i wymiany danych bibliograficznych w globalnym, sieciowym ekosystemie. Z tych m.in względów, w 2011 r Biblioteka Kongresu zleciła opracowanie czytelnego maszynowo standardu katalogowania następnej generacji. Efektem tych prac było powstanie Bibliographic Framework Initiative (BIBFRAME) – modelu bazującego na technologiach Linked Data i Sieci Semantycznej, mającego zapewnić podstawy dla przyszłości opisu bibliograficznego.

Komunikacja naukowa w swoich wielu formach ma obecnie charakter globalny i wielojęzyczny, a choć angielski pozostaje lingua franca dla większości międzynarodowych czasopism naukowych, badacze z wielu dyscyplin, w tym zwłaszcza lingwiści, mają zróżnicowane potrzeby językowe i poszukują dostępu do zagranicznych tytułów i wyników badań naukowych z różnych krajów. Współczesne technologie językowe dla odbiorców i materiałów nieanglojęzycznych, wykorzystywane w bibliotecznych bazach danych rozwijają się bardzo dynamicznie i podlegają szybkim zmianom. W artykule omówiono bieżące trendy związane ze zmianami i dostosowywaniem ustawień językowych i lokalizacji treści, a następnie przedyskutowano funkcje oferowane w bazach największych światowych dostawców, pozwalające na wyszukiwanie i pozyskiwanie informacji w językach innych niż angielski i nawigację między obcojęzycznymi zasobami.

Projekty integracji cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego zakładają udział i współpracę wielu różnych instytucji kultury, przyjmujących na siebie określone zadania. Wymagają też koordynacji pod nadzorem różnych jednostek świadczących usługi publiczne: organów rządowych, placówek kulturalnych i organizacji społecznych. Istotnym aspektem budowy efektywnego modelu zarządzania i współdziałania w ramach takich inicjatyw jest jednoznaczne określenie relacji między ich poszczególnymi partnerami oraz wyznaczenie ich funkcji i celów działania. Jest to też kluczowy czynnik warunkujący dobre funkcjonowanie i udaną realizację poszczególnych przedsięwzięć. W artykule omówiono wyniki badania poświęconego określeniu oczekiwań partnerów projektów wobec przydzielanych i pełnionych ról. Odwołano się w nim do pojęć i koncepcji z teorii ról społecznych i bazującej na nich, wcześniejszej pracy autorów, w której analizowano role instytucji członkowskich w projektach integracji cyfrowych zasobów kultury bibliotek, muzeów i archiwów (BMA) oraz zależności między ich modelami organizacyjnymi, misjami i funkcjami.

Zgodnie z założeniami chińskich władz, biblioteki publiczne mają aktywnie i kreatywnie promować czytelnictwo oraz odgrywać strategiczną rolę dla rozwoju gospodarczego państwa, szybki wzrost populacji chińskich miast ogranicza jednak możliwości zapewnienia wszystkim obywatelom dostępu do tradycyjnych usług bibliotecznych wysokiej jakości. Wprowadzanie bibliotek samoobsługowych (BS) traktowane jest w tym kraju jako efektywne podejście do rozszerzenia zasięgu obsługi bibliotecznej i zapewnienia wygodnego, 24-godzinnego dostępu do książek w liczących miliony mieszkańców aglomeracjach, przy minimalnych kosztach pracowniczych. W istocie, BS to najczęściej punkty zlokalizowane w ruchliwych miejscach, takich jak centra handlowe, dworce, czy węzły komunikacyjne, wyposażone w urządzenia do automatycznego wypożyczania i zwrotu książek, i zapewniające dodatkowe usługi takie jak wydawanie kart czytelnika, wyszukiwanie i rezerwacje materiałów, prolongaty, zarządzanie płatnościami itp. Rozwój serwisów BS został uznany za przykład innowacyjności i sukcesu, jednak najnowszych raportów wynika, że w rzeczywistości nie są one tak popularne jak oczekiwano, a poziom ich wykorzystania jest niezadowalający. W artykule omówiono wyniki badania analizującego możliwe przyczyny niskiej akceptacji takich punktów przez użytkowników oraz zależności między warunkującymi ją czynnikami, przedstawiono także rekomendacje mogące pomóc w zwiększeniu atrakcyjności i użyteczności BS (por. babin.bn.org.pl/?p=4347).

Coraz większa popularność technologii bezprzewodowych, wykorzystujących jako medium transmisyjne fale radiowe, oraz rosnący popyt na dane przekazywane tą drogą komunikacji powodują problemy związane z przepełnieniem spektrum radiowego. Odpowiedzią na ograniczenia tego typu rozwiązań może być wynaleziona w 2011 r. technologia Li-Fi (Light Fidelity), będąca nową formą optycznej komunikacji bezprzewodowej. Bazuje ona na transmisji wykorzystującej część widma światła widzialnego, czyli fal elektromagnetycznych i jest ponad 100 razy szybsza niż Wi-Fi. Mówiąc w uproszczeniu, wykorzystuje do przekazywania informacji bardzo szybko migające diody i fotoreceptory, pozwalając (potencjalnie) każdej osobie, będącej w zasięgu powszechnie dostępnych źródeł oświetlenia, na połączenie z Internetem. Może więc stanowić dobre uzupełnienie istniejących sieci bezprzewodowych.

Biblioteki szkół wyższych przeznaczają coraz większe środki na zakup lub subskrypcję materiałów w formie cyfrowej, a bazy online książek akademickich stanowią istotną część ich zbiorów. Sposoby pozyskiwania ebooków oferowanych przez wydawców i dostawców zróżnicowały się znacząco w ciągu ostatnich kilku lat – poza możliwością wykupienia, jednorazowo, dostępu do dużych pakietów tytułów na wiele lat, rocznych prenumerat itp., pojawiły się nowe modele sprzedaży, w tym oferty kupna dostępu do wybranych książek, które są naprawdę potrzebne. Artykuł poświęcono przedstawieniu studium przypadku wdrożenia opcji pozwalających na optymalizacji budżetu na gromadzenie zbiorów i zwiększenie ich użyteczności, czyli modelu PDA (ang. patron-driven acquisitions) – zakupów inicjowanych przez użytkownika, bądź też sterowanych popytem (demand-driven acquisitions – DDA). Przybliżono w nim dwuletnie doświadczenia Biblioteki Uniwersytetu Technicznego w Tallinie (BUTT) związane z korzystaniem z platformy EBL – Ebooks Library Corporation, omawiając korzyści z wdrożenia DDA w formie krótkoterminowych wypożyczeń.