Babin

W artykule przedstawiono krótko międzynarodowe inicjatywy związane z archiwizacją danych i ich upublicznianiem w otwartym dostępie, umożliwiającym równoczesne, ponowne wykorzystywanie tych zasobów wielu użytkownikom (ang. data curation). Omówiono 3 raporty z projektów europejskich, które zdaniem autora, dobrze wprowadzają w tematykę archiwizacji, przetwarzania i ekstrakcji danych oraz główne referaty dotyczące tej tematyki wygłoszone w 2012 roku na konferencji w Bielefeld i na Generalnej Konferencji IFLA w Helsinkach.

Środowisko bibliotekarskie od lat aktywnie wspiera ruch otwartego dostępu do wiedzy, współpracuje też przy tworzeniu otwartych archiwów cyfrowych. Zgodnie z tą ideą, również duża część badań i publikacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN) rozpowszechniana jest na zasadach open access. Autorka dokonała przeglądu dostępnych źródeł online z tej dyscypliny oraz ewaluacji ich przydatności w procesie nauczania i studiów bibliotekoznawczych, kompilując na tej podstawie wykaz użytecznych, bezpłatnych zasobów z zakresu BIN, które można wykorzystywać w celach edukacyjnych; przedstawiła też krótką charakterystykę każdej pozycji z listy oraz liczbę materiałów z zakresu BIN, które można znaleźć we wskazanych źródłach.

Budowa otwartych instytucjonalnych repozytoriów w krajach rozwijających się, takich jak Malezja, znajduje się nadal w początkowym etapie rozwoju, a jednym z czynników warunkujących sukces lokalnych inicjatyw open access (OA) jest pozytywny stosunek środowiska naukowego do idei samoarchiwizacji. W artykule przedstawiono wyniki sondażu przeprowadzonego wśród kadry naukowej 5 malezyjskich instytucji badawczych, mającego na celu sprawdzenie nastawienia naukowców wobec udostępniania wyników badań w IR i ich gotowości do publikowania w modelu otwartego dostępu, oraz identyfikację barier, które powstrzymują respondentów przed samodzielnym deponowaniem swoich prac w otwartych archiwach.

W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, omówiono wady i ograniczenia obecnego systemu produkcji i finansowania czasopism naukowych oraz bariery dla rozwoju modelu open access związane m.in. z uzależnieniem oceny wpływu prac naukowych od wskaźnika siły oddziaływania (IF: impact factor) ustalanego na podstawie indeksu koncernu wydawniczego Thomson Reuters. Przedyskutowano też szanse przejścia środowiska naukowego na publikowanie w otwartym dostępie i możliwe mechanizmy finansowania takiego modelu; przedstawiono także analizy i dane ekonomiczne w skali makro ilustrujące kluczowe czynniki, od których może zależeć sukces takiej transformacji oraz związane z nią, potencjalne oszczędności i korzyści dla bibliotek.

W 2011 r., wraz z pojawieniem się MOOC (zob. babin.bn.org.pl/?p=1898), czyli wykładów rozpowszechnianych w sieci w formie krótkich filmów połączonych z pozwalającymi sprawdzić swoją wiedzę testami wyboru, quizami kształtującymi oraz forami online do dalszych dyskusji, oceny koleżeńskiej i wymiany informacji, zaczęto przedyskutowywać na nowo role instytucji edukacyjnych wyższego szczebla i studentów oraz ich wzajemne relacje. Choć MOOC nie są opracowywane konkretnie w celu optymalizacji procesu nauczania, uważa się, że bazują one na solidnych metodologicznych podstawach, porównywalnych z podstawami zajęć prowadzonych przez uczelnie w sformalizowanym trybie. Aby zweryfikować tę tezę i znaleźć empiryczne dowody na jej poparcie, autorzy dokonali przeglądu literatury przedmiotu, prezentując w artykule zebrane dane i wnioski z badania.

Artykuł poświęcono analizie transformacji, jakim podlega rynek gazet, w tym ich przechodzeniu do środowiska cyfrowego oraz zagadnieniom dostępności treści publikowanych w lokalnej, w coraz większej mierze elektronicznej prasie dla mieszkańców małych społeczności. Przedyskutowano też role i zadania bibliotek związane z zachowaniem takich wydawnictw i zapewnieniem ludności dostępu do lokalnych wiadomości i informacji.

W naukach społecznych i humanistycznych (NSH) ważnym i głównym medium komunikacji wyników badań naukowych są książki, a nie artykuły naukowe, publikacja tych pierwszych napotyka jednak na coraz więcej przeszkód (m.in. spadek nakładów i wydatków na zakupy dla bibliotek i innych instytucji). Podobnie jak w innego typu dyscyplinach, w NSH konieczna jest stała ewaluacja jakości publikowanych badań i ocena ich użyteczności dla społeczeństwa, tym bardziej, że ekonomiczny model rozpowszechniania badań za pośrednictwem monografii bazuje głównie na subsydiach, organy finansujące powinny więc mieć jasny obraz zwrotu poniesionych inwestycji. Ocen takich dokonuje się obecnie głównie przy pomocy analizy bibliometrycznej i metod jakościowych. Modele bibliometryczne bazujące na czasopismach nie sprawdzają się jednak dobrze na polu NSH, z kolei metody jakościowe, uwzględniające wielu interesariuszy, są czasochłonne, a ich wyniki bazują w dużej mierze na samoocenie respondentów, mogą więc nie być w pełni obiektywne. W artykule zaproponowano metodę, która może uzupełniać bieżące analizy miary oddziaływania i społecznego znaczenia badań akademickich z zakresu NSH, i która bazuje nie na miernikach cytowalności publikacji, lecz na analizie danych generowanych przy wykorzystaniu elektronicznych wersji książek dostępnych online i identyfikacji internetowych dostawców.

Digital Public Library of America (DPLA) to wspierany przez ALA projekt mający na celu stworzenie narodowej biblioteki cyfrowej Stanów Zjednoczonych. Jego założeniem jest digitalizacja cennych i często mało znanych archiwów (pamiętników, fotografii, historycznych zapisów i artefaktów) rozproszonych w zbiorach bibliotek i muzeów z całego kraju i zapewnienie do nich jednego, centralnego i bezpłatnego punktu dostępu przez platformę DPLA. Nie ma ona pełnić funkcji repozytorium, lecz raczej służyć jako agregator metadanych dotyczących istniejących już kolekcji i umożliwiać przeglądanie, wyszukiwanie i wykorzystywanie materiałów wcześniej niedostępnych zwykłemu odbiorcy. Oficjalne uruchomienie prototypu systemu DPLA ma nastąpić 18 kwietnia 2013 r.; w jego zasobach znajdować się już wówczas będą setki przeniesionych na formę cyfrową kolekcji różnego typu – od średniowiecznych rękopisów, dagerotypów afrykańskich niewolników, fotografii imigrantów, czy XIX- wiecznych gazet, po kroniki filmowe z XX w.

Dostęp do treści naukowych i edukacyjnych ma fundamentalne znaczenie dla gospodarczego, społecznego i kulturowego rozwoju poszczególnych państw, stąd też ruch Open Access (OA) proponuje model publikowania literatury naukowej i akademickiej polegający na otwartym i bezpłatnym rozpowszechnianiu publikacji w Internecie, a postulat ten dotyczy zwłaszcza wyników badań finansowanych z pieniędzy podatników. Pełne wykorzystanie potencjału tej formy dystrybucji wiedzy wymaga udziału wszystkich środowisk związanych z organizacją procesów badawczych, w tym zaangażowania lokalnych i centralnych władz i społeczności akademickiej, a wybór najlepszego sposobu publikowania w OA jest nadal przedmiotem ożywionych debat. W artykule omówiono ewolucję, obecny stan oraz trendy i perspektywy rozwoju inicjatyw OA w Argentynie, zarówno w kontekście globalnym, jak i regionalnym (Ameryka Łacińska), analizując wsparcie, jakie otrzymują projekty tego typu ze źródeł rządowych, współpracę z międzynarodowymi projektami i podejście argentyńskich autorów do OA i samodzielnej archiwizacji.

W artykule przedstawiono działalność wydawniczą prowadzoną przez biblioteki narodowe, naukowe i publiczne z Francji, Wielkiej Brytanii, Brazylii i Australii, omawiając pokrótce jej uwarunkowania i nowe trendy w publikowaniu, w kontekście wyzwań, przed jakimi stoi branża książkowa, w tym – konieczności wypracowania nowych modeli biznesowych i dróg dystrybucji oraz metod radzenia sobie z konkurencją ze strony globalnych dostawców online. Analizowano m.in. format oferowanych przez biblioteki tytułów, sposoby i miejsca ich sprzedaży, zakres tematyczny wydawanych publikacji i dostępność ich cyfrowych wersji, koncentrując się głównie na wynikach konwencjonalnej produkcji wydawniczej (książki drukowane i elektroniczne, katalogi wystawowe i produkty audio), z wyłączeniem bieżących bibliografii, raportów rocznych, sprawozdań finansowych itp.