Babin

Cyfrowe zbiory Biblioteki Brytyjskiej (BB) są bardzo zróżnicowane i obejmują elektroniczne kopie istniejących zasobów (np. drukowanych książek, rękopisów i nagrań dźwiękowych) oraz błyskawicznie rosnącą liczbę treści powstałych w formie cyfrowej (ang. born-digital), archiwizowanych m.in. na mocy obowiązującej od 2013 r. nowelizacji prawa o egzemplarzu obowiązkowym, rozszerzającej jego zapisy na materiały niedrukowane, w tym czasopisma elektroniczne, ebooki i dokumenty sieciowe pozyskiwane z brytyjskiej domeny. Na mniejszą skalę, Biblioteka gromadzi również cyfrowe i hybrydowe materiały w postaci osobistych prac i archiwów. Jednym z wyzwań stojących przed BB jest zachowanie cyfrowych treści zapisanych na wymiennych nośnikach starszego typu, takich jak dyskietki, płyty CD i DVD, które wpłynęły przed wprowadzeniem wykorzystywanej obecnie infrastruktury ochrony cyfrowej i stosowanych procedur. W artykule omówiono założenia, przebieg i wyniki realizowanego w BB projektu Flashback, mającego na celu trwałe zabezpieczenie i udostępnianie plików przechowywanych w formie oryginalnej na fizycznych mediach (dyskach magnetycznych i optycznych), narażonych na postępującą degradację.

Materiały powstałe w formie cyfrowej (ang. born-digital), trafiające w olbrzymiej liczbie do archiwów i zbiorów dziedzinowych, stanowią nowe i złożone wyzwanie dla archiwistów, bibliotekarzy i osób odpowiedzialnych za zarządzanie rekordami, a ponieważ niemal wszystkie współcześnie powstające dokumenty mają wyłącznie postać elektroniczną, instytucje dziedzictwa kulturowego starają się opracować i wdrażać praktyczne zasady przyjmowania, selekcji, opracowania i udostępniania tego typu zasobów. Przy pozyskiwaniu np. wieloterabajtowych dysków twardych z różnego typu zawartością, trudno zdecydować, od czego zacząć sortowanie, identyfikację i wybór treści z urządzenia, a problemy stwarzać może nawet wybór odpowiednich narzędzi cyfrowej archiwizacji. Aby przybliżyć instytucjom ochrony dziedzictwa możliwe i dostępne opcje techniczne oraz ułatwić im formalizację lokalnej polityki archiwizacyjnej i wdrożenie produktywnych procedur, autorzy przeprowadzili sondaż, mający pomóc ustalić, jak biblioteki i archiwa w Stanach Zjednoczonych radzą sobie z zalewem cyfrowych mediów i jakie rekomendacje można zebrać w tym zakresie od doświadczonych cyfrowych bibliotekarzy i archiwistów.

30 września 2015 r. Słowacka Biblioteka Narodowa (SBN) z sukcesem zakończyła projekt digitalizacji słowackiego piśmiennego dziedzictwa kulturalnego – Cyfrowa Biblioteka i Cyfrowe Archiwum – DIKDA (zob. BABIN [1], [2]). W uroczystościach związanych z ukończeniem projektu uczestniczył minister kultury, przedstawiciele świata bibliotek i kultury oraz wicedyrektor cyfrowej biblioteki Europeana – Nienke van Schaverbeke. Projekt sfinansowano z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz krajowego Operacyjnego Programu Informatyzacji Społeczeństwa (OPIS).

Wraz ze wzrostem zainteresowania technologiami druku i skanowania 3D w szkolnictwie i w sektorze bibliotecznym, rośnie też liczba modeli przestrzennych dostępnych dla studentów i pedagogów w sieci www, a rozwój ten dotyczy nie tylko kolekcji popularnych stron, takich jak Thingiverse.com, lecz również portali organizacji typu NASA czy Instytut Smithsona, które zaczęły ostatnio tworzyć zasoby trójwymiarowych modeli  i udostępniać je bezpłatnie online. Ponieważ wiedza na temat ogólnej struktury zasobów 3D oferowanych w Internecie jest nadal niewielka, autor postanowił przeanalizować rynek modelowania przestrzennego i określić, kto tworzy wymieniane w sieci modele, kto kontroluje ich udostępnianie, jaka część z nich jest faktycznie przydatna do celów edukacyjnych i ile wzorów można legalnie wykorzystywać jako narzędzia dydaktyczne.

Implementacja oprogramowania o otwartym kodzie źródłowym (OSS) to ważny trend w obszarze wprowadzania nowych technologii, a rozwiązania takie postrzegane są przez rządy wielu krajów jako baza innowacji i narzędzie umożliwiające efektywne świadczenie usług oraz optymalizację kosztów. Najpopularniejszym OSS wykorzystywanym na świecie do budowy instytucjonalnych repozytoriów i bibliotek cyfrowych jest DSpace (por. babin.bn.org.pl/?p=1972), a Indie zajmują drugą (po Stanach Zjednoczonych) pozycję na liście krajów używających go jako platformy do archiwizacji różnego typu dokumentów (w 2013 r. na DSpace pracowało 24 z 35 indyjskich repozytoriów – 68,5%). Autorzy postanowili sprawdzić powody popularności tego systemu i wybierania go w Indiach znacznie częściej niż konkurencyjnych aplikacji, takich jak Fedora, Eprints czy Greenstone, analizując różne przykłady jego instalacji, charakter i rozwój budowanych kolekcji, ich geograficzną dystrybucję oraz typ obsługujących DSpace instytucji.

Biblioteki, muzea i archiwa przenoszą swoje zbiory na formę cyfrową od lat 90. ubiegłego wieku, w tym czasie powstało też wiele wytycznych dotyczących najlepszych praktyk oraz standardów w projektach digitalizacji. Zalecenia te regulują szczegółowo różne aspekty procesów konwersji, w tym kwestie formatu danych i metadanych. W większości amerykańskich dokumentów normalizacyjnych tworzonych przez organizacje branżowe i agencje federalne, faworyzuje się TIFF 6.0 jako preferowany format produkcji plików wzorcowych, PDF w tym kontekście wymieniany jest jako niezalecany, natomiast w odniesieniu do standardu archiwalnego PDF/A (zob. BABIN 2011/1/29) znaleźć można sprzeczne opinie lub ich brak. Wg autora, efektem takiego podejścia są wyższe koszty operacyjne oraz koszty zarządzania plikami. W artykule proponuje wykorzystanie PDF/A jako preferowanego formatu przy digitalizacji przeznaczonych do długotrwałego przechowywania dokumentów tekstowych, wskazując także na możliwości jego zastosowań przy konwersji innego typu materiałów, takich jak ilustracje graficzne, mapy i fotografie lotnicze, oraz wykorzystania w OAIS – referencyjnym modelu funkcjonowania organizacji archiwów cyfrowych, by zredukować nakłady na digitalizację i cyfrową ochronę.

Rosnąca dostępność treści przeniesionych na formę cyfrową i elektronicznych źródeł informacji, tworzenie narodowych zasobów bibliotecznych i powstawanie coraz większej liczby międzyinstytucjonalnych repozytoriów wymuszają zmiany procedur zabezpieczenia zasobów bibliotek, a twórcy regulacji dotyczących ochrony zbiorów muszą rozważyć, czy i w jakim zakresie powyższe czynniki mogą wpływać na dobór materiałów mających podlegać ochronie, na działania takie jak zmiana formatu, przeniesienia i konserwacja, i na sens ochrony indywidualnych, drukowanych egzemplarzy na poziomie pojedynczych instytucji. Celem przeprowadzonego przez autorkę badania było określenie w jakim zakresie w bieżących programach ochrony uwzględnia się materiały spoza własnych fizycznych zbiorów biblioteki, i jakie praktyki archiwizacyjne i konserwatorskie stosuje się w bibliotekach naukowych i akademickich w Ameryce Północnej.

Dużą przeszkodą w zachowaniu cyfrowych treści dla przyszłych pokoleń badaczy są kwestie ekonomiczne, czyli brak zrównoważonych modeli biznesowych zapewniających odpowiednie źródła finansowania organizacyjnych i technicznych procesów archiwizacji i stabilne podstawy dla długotrwałej cyfrowej ochrony. Problem ten dotyczy również inicjatyw realizowanych w środowisku bibliotecznym, takich jak LOCKSS – Lots of Copies Keep Stuff Safe (zob. BABIN 2007/1/25), czyli w wolnym przekładzie: dużo kopii chroni dane. Program ten powstał w 1998 r. w celu opracowania bezpłatnych narzędzi o otwartym kodzie źródłowym służących do bezpiecznej archiwizacji i zabezpieczenia zasobów elektronicznych w modelu peer-to-peer i zapewnienia wsparcia korzystającym z niego bibliotekom i wydawcom, a obecnie ok. 20 sieci bibliotecznych i naukowych wykorzystuje tę technologię do tworzenia i przechowywania kopii zapasowych książek, czasopism, urzędowej dokumentacji, zbiorów danych i zasobów archiwizowanych w instytucjonalnych repozytoriach.

Brytyjskie biblioteki, archiwa i muzea angażują się w coraz większym stopniu w projekty cyfrowej ochrony (CO) swoich zbiorów, z których rosnącą część stanowią materiały elektroniczne. Większość badań poświęconych dygitalizacji i cyfrowej archiwizacji dóbr kultury koncentruje się na analizie technicznych aspektów zachowania cyfrowych obiektów, mniej uwagi poświęca się natomiast kwestiom doboru cyfrowych materiałów do zabezpieczenia. W artykule skupiono się na analizie społecznego kontekstu procesów doboru mających podlegać ochronie zasobów, a zwłaszcza identyfikacji zainteresowanych nimi w Wielkiej Brytanii podmiotów i określeniu, w jaki sposób ich role, tradycje i zakres odpowiedzialności oraz wzajemne relacje mogą wpływać na praktyki archiwizacyjne i decyzje dotyczące wybieranych treści.

Gone Dark Project to wspólna inicjatywa Instytutu Antropologii Społecznej i Kulturowej oraz Oksfordzkiego Instytutu Internetu (Uniwersytet w Oksfordzie), przeprowadzona w 2014 r. Jej celem było znalezienie dowodów potwierdzających raporty o „znikaniu” lub usuwaniu stron internetowych (dotyczące adresów URL generujących komunikaty o błędzie „404 not found”, czyli odwołujących do nieistniejącej lokalizacji) i zbadanie historii oraz losów unikalnych i wartościowych zasobów, które nie są już dostępne online i nie zostały zachowane przez Internet Archive i podobne serwisy (np. Biblioteki Kongresu czy Biblioteki Brytyjskiej) archiwizujące zawartość sieci www. W artykule zaprezentowano przesłanki, intencje i zakres tego projektu oraz przyjętą w badaniu metodologię, a następnie skoncentrowano się na analizie przypadków niezwykle cennych, utraconych (lecz mających szanse na ponowne udostępnienie online) internetowych treści, ilustrujących wyzwania związane z ochroną sieciowych zasobów.