Babin

Cenzura w Internecie jest przedmiotem troski wielu gremiów na całym świecie, gdyż restrykcje dotyczące używania tego medium i związanych z nim narzędzi komunikacyjnych łamią jedno z podstawowych praw człowieka, jakim  jest prawo do informacji,  blokują ludziom dostęp do wiedzy w skali globalnej, zmniejszają ich szanse edukacyjne oraz utrudniają świadome podejmowanie decyzji i działalność obywatelską, stanowią też zagrożenie dla ruchu otwartego dostępu do wyników badań naukowych. Celem artykułu jest podniesienie świadomości znaczenia, jakie ma podjęcie przez służby biblioteczno-informacyjne odpowiedzialności za znalezienie dogodnych metod regularnego monitorowania cenzury internetowej w ich krajach, oraz przedstawienie możliwych ram takiego monitoringu.  Podsumowuje on badania przeprowadzone dla Komitetu IFLA ds. wolnego dostępu do informacji i wolności wypowiedzi (FAIFE) i dotyczące sposobów manifestacji cenzury, negatywnych i pozytywnych trendów związanych z cenzurowaniem sieci www w poszczególnych państwach oraz roli władz, dostawców internetowych i operatorów wyszukiwarek w tym procederze.

Monitorowanie przejawów cenzury jest procesem żmudnym i czasochłonnym, zwłaszcza jeśli dotyczy przypadków nienagłaśnianych przez media, autorzy proponują więc ramowe podejście mające ułatwić to zadanie, omawiając stanowiące jego podstawę elementy: 1) strategie i narzędzia wyszukiwawcze pozwalające ustalić aktualne praktyki związane z kontrolowaniem Internetu (terminy wyszukiwawcze, kombinacje słów kluczowych, źródła informacji nt. badań nad cenzurą i jej eliminacją – do tekstu dołączono ich szczegółowe wykazy); 2) przeglądy literatury w celu identyfikacji terminologii, trendów i źródeł, które warto przeszukiwać i zamawianie usług alertowych informujących o nowych publikacjach z tej dziedziny (serwisy typu Google Alert, Giga Alert, systemy powiadomień dostawców e-zasobów i baz danych). Przydatne mogą tu się okazać również programy zarządzania zakładkami i bibliografiami), 3) kompilacja źródeł internetowych w celu systematycznej eksploracji danych, z uwzględnieniem geograficznego i językowego kontekstu; 4) systematyczne rejestrowanie przypadków cenzury internetowej oraz pozytywnych zmian w zakresie dostępu do treści internetowych;  5) szacowanie skutków cenzury i związanych z tym potrzeb i sugerowanie możliwych do podjęcia działań; 6) nagłaśnianie kwestii ograniczeń w dostępie do zasobów sieciowych w środowisku bibliotekarskim i na szerszym forum oraz lobbowanie przeciw takim praktykom i uwrażliwianie bibliotekarzy na tę tematykę. Dzięki regularnemu stosowaniu tych metod  można realizować na bieżąco małe projekty badawcze pozwalające na obserwację stopniowych zmian dotyczących stanu cenzury internetowej i reagować na nie w odpowiednim czasie oraz promować wśród bibliotekarzy aktywną działalność na rzecz wolności w Internecie.

Autorzy zwracają uwagę na to, że ograniczanie obywatelom dostępu do niektórych stron i serwisów nie jest wyłącznie problemem społeczeństw kontrolowanych przez dyktatury, ale ma miejsce, na różną skalę, także w krajach demokratycznych – np. w Finlandii lista blokowanych stron www nie jest publicznie dostępna, w Australii notowano przypadki blokowania stron nt. eutanazji. Rola bibliotek i bibliotekoznawców w monitorowaniu aktualnej sytuacji, gromadzeniu wiarygodnych informacji, oraz promowaniu pozytywnego wizerunku własnego kraju związanego ze swobodnym dostępem do informacji, jest więc trudna do przecenienia.