Babin

Otwarty dostęp (OD) zaczyna być traktowany jako element głównego nurtu naukowej działalności wydawniczej, a wraz ze wzrostem popularności tego ruchu wzrasta potrzeba analizy ekonomicznych podstaw takiej działalności. Ponieważ duża liczba wydawców oferuje obecnie czasopisma w modelu hybrydowym (subskrypcja + OD), a publikowanie w wolnym dostępie finansowane z opłat pobieranych od autorów (ang. article-processing charges – APC) jest coraz powszechniej akceptowane, uczelnie wyższe muszą zdawać sobie sprawę z charakteru i finansowych konsekwencji relacji z wydawcami oraz łącznych kosztów publikacji, choćby ze względu na możliwość wykorzystania takich danych w negocjacjach z firmami wydawniczymi. Jest to istotne zwłaszcza w kontekście toczonych obecnie debat i krytyki, związanych z procederem określanym mianem double dipping, czyli czerpaniem przez wydawców zysków za jeden artykuł z dwóch źródeł – od autora / autorów i od czytelników, oraz niechęci dużej części oficyn do ujawniania szczegółów modeli wyceny i zawieranych kontraktów wydawniczych.

W artykule omówiono biznesowe modele publikowania w OD i popularność APC w tym systemie oraz poziomy takich opłat dla różnego typu czasopism (sięgające średnio, wg wycen wydawców od ok. 1,4 tys. USD dla w pełni otwartych tytułów do ponad 2,7 tys. USD dla czasopism hybrydowych). Zaprezentowano następnie dane pozyskane od 23 brytyjskich instytucji szkolnictwa wyższego (z lat 2007-2014), dotyczące ponoszonych przez nie łącznych kosztów publikacji, obejmujących APC, opłaty subskrypcyjne i koszty administracyjne związane z APC. W szczególności, przeanalizowano poziomy opłat autorskich wnoszonych przez poszczególne jednostki uniwersyteckie za różne czasopisma i dla różnych wydawców, i porównano je z kosztami prenumeraty określonych tytułów i umów pakietowych. Przedyskutowano również wstępne szacunki dotyczące dodatkowych kosztów administracyjnych ponoszonych przez uczelnie, prezentując we wnioskach model łącznych kosztów publikacji w środowisku komunikacji naukowej bazującym na APC.

Uzyskane przez autorów wyniki wskazują na szybki wzrost wydatków z centralnych budżetów uczelni na opłaty za publikację, zwłaszcza od roku 2012 (łącznie wydano na ten cel ponad 8,6 mln funtów; średnia opłata to 1682 funty) oraz na dalszą prognozowana podwyżkę APC. Dowodzą też rosnącej dostępności i akceptowalności publikowania w wolnym dostępie, a także ukierunkowanie brytyjskiej polityki w tym zakresie na model „złotej” drogi otwartego dostępu. Ustalono również występowanie wyraźnych różnic w zakresie wysokości APC opłacanych przez poszczególne instytucje od 2007 r. (mimo ich względnie stałej średniej wartości) i wysokości kosztów administracyjnych (od 66 do 665 funtów). Zauważono też stałą prawidłowość – tytuły hybrydowe okazywały się dla uczelni droższe niż w pełni otwarte czasopisma, w tych pierwszych naliczano też wyższe opłaty za przygotowanie artykułu do publikacji. Większość APC płacono dużym, „tradycyjnym” wydawcom komercyjnym, otrzymującym jednocześnie duże wpływy z subskrypcji, a z modelowania łącznych kosztów publikacji wynika, że w przypadku każdej instytucji, opaty autorskie stanowią obecnie dla ośrodków akademickich istotną część tych wydatków — w 2013 r., w przypadku badanych uczelni wyniosły one (z wyłączeniem kosztów administracyjnych) średnio 10~R całości wydatkowanych kwot, pozostałe 90~R stanowiły koszty subskrypcji.