Babin

W artykule przedstawiono wyniki przeglądu anglojęzycznego piśmiennictwa z lat 2009-2010 poświęconego zarządzaniu zasobami i kształtowaniu zbiorów, wskazującego na gwałtowne tempo i destrukcyjny charakter zmian zachodzących w środowisku, w jakim funkcjonują biblioteki oraz na znaczący i utrzymujący się wpływ czynników takich jak recesja gospodarcza, zmiany w komunikacji naukowej i szybki rozwój technologii sieciowych na sytuację tych instytucji.

Artykuł poświęcono obecnym strategiom i zasadom gromadzenia zbiorów stosowanym w działach informacji naukowej amerykańskich i kanadyjskich bibliotek akademickich zrzeszonych w ARL (Stowarzyszenie Bibliotek Naukowych). Dane do analizy zebrano na podstawie przeglądu literatury przedmiotu oraz w sondażu online skierowanym do bibliotekarzy z tych instytucji, zajmujących się zarządzaniem zbiorami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych. Pytano ich o politykę kształtowania zbiorów, metody i częstotliwość oceny wykorzystania drukowanych i elektronicznych kolekcji, procesy gromadzenia, kryteria selekcji oraz sposoby marketingu i promocji zasobów w ich miejscach pracy.

Mimo demokratyzacji życia społecznego, istnienia ustawowych zapisów gwarantujących wolność słowa i sumienia i zaleceń stowarzyszeń bibliotekarskich dotyczących konieczności zapewniania dostępu do informacji prezentujących wszystkie punkty widzenia na obecne i historyczne kwestie, biblioteki publiczne borykają się nadal z problemami i zarzutami związanymi z gromadzeniem dokumentów nieodpowiednich ze względów ideologicznych, politycznych bądź obyczajowych, a wielu bibliotekarzy wybiera autocenzurę jako sposób na uniknięcie nacisków i batalii z organizacjami chcącymi kontrolować, to, do czego obywatele mogą mieć dostęp, lub jako metodę eliminacji z obiegu publicznego treści niezgodnych z własnymi przekonaniami. W artykule przedstawiono wyniki badania sprawdzającego czy w bibliotekach Stanów Zjednoczonych próbuje się kontrolować dostęp do książek ateistycznych i czy w regionach o silnych wpływach religijnych statystyki gromadzenia tego typu publikacji będą się różniły od tych pochodzących z bardziej tolerancyjnych części kraju.

Artykuł poświęcono sposobom dokumentowania i badania w północnoamerykańskich bibliotekach i archiwach ruchów dysydenckich z krajów Europy Środkowo-Wschodniej (głównie z ZSRR, Polski i dzisiejszej Ukrainy), działających w powojennych latach istnienia Związku Radzieckiego. Omówiono w nim wyzwania związane z identyfikacją, gromadzeniem, przechowywaniem i udostępnianiem różnego typu podziemnych wydawnictw i tzw. literatury drugiego obiegu oraz archiwalnych i prywatnych dokumentów osób zaangażowanych w działalność antykomunistyczną w latach 1950-1980 a także metody organizacji tego typu materiałów.

Autor kieruje Działem Egzemplarza Obowiązkowego Dokumentów Elektronicznych w Bibliotece Narodowej Francji, a od 2007 jest członkiem zarządu Międzynarodowego Konsorcjum Archiwizacji Internetu (IIPC). Problem archiwizacji zasobów internetowych jest nie tylko wyzwaniem technicznym, ale także problemem politycznym. Dotychczasowy podział odpowiedzialności za zachowanie światowego dorobku kulturowego był oparty o sieci bibliotek narodowych archiwizujących dokumenty według podziału terytorialnego, narodowego i językowego. W przypadku zasobów powstałych w sieci taki podział nie odpowiada skomplikowanej naturze dokumentów internetowych. Sieć www należąca do całego świata staje się podstawowym źródłem pamięci zbiorowej XXI wieku. Bez współpracy i podziału zadań na poziomie międzynarodowym nie uda się pojedynczym krajom skutecznie ocalić od zapomnienia zasoby wiedzy online.

We Francji trwa dyskusja nad wprowadzeniem licencji zbiorowych na poziomie krajowym dla bibliotek i ośrodków naukowych. W roku 2010 Pierre Carbone, pracownik Generalnej Inspekcji Bibliotek, na zlecenie ministra szkolnictwa wyższego i nauki opracował raport pt. ”Koszty, korzyści i ograniczenia wspólnego zarządzania zasobami elektronicznymi: porównanie przykładów zagranicznych i wnioski”. Raport zaleca uruchomienie wieloletniego krajowego programu zakupu licencji finansowanego z budżetu państwa oraz przez wyższe uczelnie i ośrodki naukowe, ujednolicenie podatku VAT na źródła tradycyjne i elektroniczne, opracowanie bardziej elastycznych modeli licencji pozwalających na roczne modyfikacje, zawarcie w umowach tego typu zasady wolnego udostępniania dzieł po upływie określonego okresu czasu, monitorowanie naukowymi metodami wpływu zcentralziowanego zakupu zasobów elektronicznych na koszty funkcjonowania bibliotek i prowadzenie systematycznych badań wg określonych wskaźników kosztów korzystania z dokumentów elektronicznych.

W ostatnich latach coraz więcej wydawców zaczyna dostarczać bibliotekom akademickim nośniki pamięci USB (ang. flash drive (FD), pendrive) nie tylko z zapisaną ofertą swoich produktów i usług, ale również z treścią sprzedawanych przez siebie tytułów, promując na FD pełne wersje książek elektronicznych i seryjnych wydawnictw. W artykule przedstawiono historię tej technologii, zmiany, jakim podlegała oraz obecny zakres jej zastosowań, z uwzględnieniem możliwości wykorzystania FD jako nowego formatu dla publikacji; przedstawiono też jak używane są urządzenia tego typu w amerykańskich bibliotekach szkół wyższych.

Frankfurckie Targi Książki (FTK) to największa i jedna z najważniejszych na świecie imprez marketingowych branży księgarsko- wydawniczej, organizowana co roku, w połowie października, we Frankfurcie nad Menem. Biorą w niej udział tysiące wydawców i wystawców książek i multimediów, agenci literaccy, dziennikarze branżowi, czytelnicy, ludzie książki i mediów. Targom towarzysza liczne panele dyskusyjne i prezentacje dotyczące nowych trendów i najbardziej istotnych problemów przemysłu wydawniczego . W artykule przedstawiono raport z ubiegłorocznej edycji FTK (12-16.10 2011), poświęcony jednemu z najgoręcej dyskutowanych na targach tematowi: e-książkom, a w szczególności zagadnieniom związanym z modelami ich wyceny i sprzedaży, prezentowany z perspektywy bibliotek. Omówiono również wnioski z najnowszych badań nt. cen i modeli zakupów e-książek.

Dokonując omówienia wybranej literatury nt. kształtowania zbiorów i zarządzania różnymi typami zasobów bibliotecznych, autorki skupiły się na anglojęzycznych publikacjach z lat 2004-2008, pochodzących z czołowych czasopism dziedzinowych (Collection Management, Collection Biulding, Library Resources & Technical Services) oraz z wydanych w tym okresie książek, artykułów naukowych, raportów i prac badawczych, zidentyfikowanych na podstawie wyszukiwań w bazie LISA. Uwzględniono wyłącznie teksty dotyczące bibliotek akademickich z Ameryki Północnej.

Obecnie niemal wszystkie biblioteki należą do jednego lub więcej konsorcjów bibliotecznych, za pośrednictwem których starają się uzyskać dostęp do jak największej liczby przydatnych im produktów i usług. Liczba tego typu organizacji przekracza obecnie dwie setki (dane z ponad 40 państw), a najpopularniejsze z nich zrzeszają niemal 1000 instytucji. W artykule, na podstawie doświadczeń jednej z kanadyjskich bibliotek akademickich, przedyskutowano możliwości i ograniczenia konsorcjów związane z grupowym zakupem czasopism oraz zalety i wady tzw. dużych umów (ang. big deals) (por. BABIN 2004/3/4/165, BABIN 2010/2/90), czyli licencji na bazy i pakiety czasopism.

Do korzyści płynących z zakupów konsorcyjnych autorka zalicza m.in. niższe koszty produktów i usług, poszerzenie dostępu do istniejących i nowych zasobów, ich lepszą jakość, współdzielenie/ograniczenie ryzyka związanego z uzyskaniem wspólnych/dzielonych korzyści i możliwość wspólnych negocjacji i korzystania z wiedzy i doświadczenia niedostępnych we własnej placówce.