Babin

Artykuł jest głosem w dyskusji dotyczącej zasadności włączania do zasobów bibliotek książek elektronicznych z systemami DRM (zob. BABIN 2007/3/177). Omówiono w nim specyfikę stosowanych obecnie technologii zabezpieczających prawa wydawców i producentów, prawne i społeczne implikacje stosowania tych rozwiązań oraz możliwe konsekwencje, związane z udostępnianiem w bibliotekach treści z wbudowanymi mechanizmami DRM, dla wizerunku tych instytucji oraz praw ich użytkowników. Zaprezentowano także argumenty na rzecz rezygnacji z gromadzenia w instytucjach publicznych chronionych w ten sposób egzemplarzy.

Status indeksowania przedmiotowego w krajach niemieckiego i angielskiego obszaru językowego jest różny, zwłaszcza w środowisku bibliotek szkół wyższych. W pierwszym obszarze, do katalogowania rzeczowego i formalnego wyznacza się zazwyczaj odrębnych pracowników, a każdy z bibliotekarzy zajmujących się indeksowaniem zawartości treściowej (niem. Fachreferenten) opisuje jedynie tytuły z dziedziny, w której się specjalizuje. W krajach anglosaskich ci sami pracownicy są natomiast odpowiedzialni zarówno za opracowanie formalne, jak i rzeczowe. Autorka postanowiła sprawdzić czy różnice dotyczące sposobów definiowania zadań bibliotekarzy w omawianych regionach będą miały wpływ na ich stosunek do katalogowania przedmiotowego jako takiego, a w szczególności do realizacji tego zadania w formie zautomatyzowanej.

Projekt Pelagios (Pelagios: Enable Linked Ancient Geodata In Open Systems) to wspólna, międzynarodowa inicjatywa wielu środowisk naukowych, mająca na celu ułatwienie powiązań między różnego typu zasobami online dotyczącymi badań historycznych (takimi jak literatura poświęcona starożytnym cywilizacjom i językom, zbiory danych archeologicznych, mapy, pliki graficzne, cyfrowe artefakty, wyniki badań i in.) i miejscami z przeszłości, do których się odnoszą. Kluczem do budowy takiej sieci powiązań między odrębnymi zbiorami danych jest wykorzystywanie słowników nazw geograficznych online, w których każdemu miejscu przypisuje się unikalny, stabilny identyfikator URI. Członkowie Pelagios zaangażowani są w tworzenie najlepszych praktyk i narzędzi pomocnych przy realizacji założeń projektu, w tym m.in. w określanie zasad publikacji metadanych indeksów geograficznych jako Linked Open Data i rozwój otwartej platformy adnotacji Recogito, wspierającej proces linkowania cyfrowych tekstów i map z miejscami, których dotyczą, a tym samym – geoprzestrzenną analizę historycznych map i tekstów. W jego ramach opracowano także Peripleo – prototypową aplikację o otwartym kodzie źródłowym, pozwalającą na wizualizację i czasoprzestrzenne przeglądanie rosnącego zasobu wzajemnie powiązanych otwartych danych publikowanych przez społeczność naukową. Artykuł poświęcono prezentacji tego ostatniego przedsięwzięcia.

Ze względu na rosnącą popularność i potencjalnie niższe, w porównaniu z tradycyjnymi publikacjami koszty ebooków, przenośne czytniki treści elektronicznych, takie jak Ipad, czy Kindle, cieszą się zainteresowaniem coraz większej liczby placówek edukacyjnych i traktowane są jako użyteczne narzędzie mające motywować dzieci i młodzież do nauki i czytania. Mimo że zalety uczenia się przy pomocy mobilnych urządzeń wydają się jasne, jak dotąd stosunkowo niewiele badań poświęcono zgłębianiu czynników mających wpływ na akceptację tabletów przez uczniów szkół podstawowych, trudno też jednoznacznie ustalić, czy korzystanie z nich wpływa pozytywnie na poziom rozumienia czytanego tekstu w tej grupie wiekowej. Omówione w artykule badanie miało pomóc rozstrzygnąć te kwestie i ustalić zmienne determinujące przyjęcie czytników w kontekstach edukacyjnych (por. BABIN [1], [2], [3]).

Koncepcja kapitału społecznego zdobywa w ostatnich latach coraz szerszą popularność i jest przedmiotem wielu badań, przede wszystkim w dziedzinie nauk społecznych. O rozpowszechnieniu pojęcia świadczy wielość sposobów jego rozumienia. Obliczono, że w ciągu ostatniego dwudziestolecia pojawiło się ponad 1200 definicji kapitału społecznego. Dało to podstawę do krytycznych ujęć tej idei, między innymi ze względu na chaos definicyjny oraz brak spójnych ram koncepcyjnych.

Społeczne tagowanie stało się w ostatnich latach popularnym podejściem to tworzenia metadanych, umożliwiających wyszukiwanie wg kryterium przedmiotowego szerokiego zakresu materiałów online – fotografii (np. w serwisie Flickr), wideo (np. Vimeo), książek (np. LibraryThing), czy prac naukowych (np. CiteULike). Jako alternatywa dla opisu rzeczowego wykonywanego przez zawodowych katalogerów, z wykorzystaniem słowników kontrolowanych, indeksowanie na zasadach crowdsourcingu bazuje na społecznościach użytkowników wspólnie klasyfikujących interesujące ich zasoby, przy pomocy dowolnie dobranych słów kluczowych (folksonomii). Ze względu na swój niekontrolowany charakter, system nadawania znaczników przez internautów ma wiele ograniczeń, w tym niespójności związanych z różnicami w pisowni, synonimami, akronimami czy hiponimami. Niekonsekwencje te powodują z kolei dalsze problemy w wykorzystywaniu folksonomii, takie jak fenomen eksplozji tagów. Przyporządkowywanie tagów użytkowników do odpowiadających im haseł Wikipedii, traktowanej w tym kontekście jako słownik kontrolowany, może wg autorów zapewniać wiele korzyści w procesie generowania i organizacji metadanych, na różnych poziomach i w różnych wirtualnych środowiskach.

W 2009 roku prof. Jeffrey Beall – bibliotekarz i autor znanego bloga poświęconego zagadnieniom publikowania w modelu otwartego dostępu, zaczął tworzyć listę tzw. drapieżnych wydawców (ang. predatory publishers), czyli firm żerujących na modelu finansowania otwartych czasopism z opłat pobieranych od autorów artykułów. W należących do takich nieuczciwych wydawców, rzekomo naukowych i recenzowanych periodykach, ukazują się, z pominięciem procesu wydawniczego i ewaluacji, wszystkie opłacone teksty, także te niespełniające w żaden sposób kryteriów naukowości. Większość piśmiennictwa poświęconego komunikacji naukowej i drapieżnym wydawcom koncentruje się na obawach środowiska naukowego związanych z publikowaniem w wątpliwej jakości czasopismach. Autorki postanowiły podejść do tego zagadnienia z innej perspektywy, analizując je w kontekście zadań i prac badawczych prowadzonych przez studentów oraz szkoleń bibliotecznych.

Duża część kwerend w Internecie dotyczy informacji związanej z określonym zakresem czasowym, odnoszącym się zarówno do przeszłości (np. określonych wydarzeń), jak i przyszłości (planowanych wydarzeń, przewidywanych trendów, możliwych scenariuszy, spekulacji czy prognoz), przy czym z badań wynika, że przeciętny użytkownik ma problemy z selekcją w morzu danych treści wybiegających poza teraźniejszość. Wiedza specjalistów na temat związanych z czasem zachowań informacyjnych internautów jest nadal ograniczona, aby więc uzupełnić tę lukę i ułatwić opracowanie metod i rozwiązań ułatwiających czasowe wyszukiwania informacji, autorzy zebrali i omówili dostępną literaturę przedmiotu, przeprowadzili również badanie analizujące strategie wyszukiwawcze w warunkach laboratoryjnych.

Humanistyka cyfrowa (HC) ma od ponad dekady znaczący wpływ na pejzaż akademicki, trudno jednak znaleźć jej powszechnie akceptowalną definicję, czy też sposób określenia granic. W artykule traktowana jest nie jako dział badań, dziedzina wiedzy czy metodologia, lecz jako zbiorowe pojęcie opisujące szereg zjawisk i interakcji na styku badań humanistycznych i cyfrowych technologii, odnoszone też do naukowej wspólnoty wartości, działań i praktyk, zaangażowanej w realizację różnego typu projektów, związanych m.in. z prezentacją i upowszechnianiem humanistyki w sieci, tworzeniem cyfrowych zasobów naukowych oraz platform i narzędzi badawczych dla humanistów. Od początków istnienia HC, duży wkład w jej rozwój miały biblioteki i bibliotekarze, współpracując ze środowiskiem naukowym w ramach programów digitalizacji, analizy tekstu, zarządzania informacją, zapewniania przestrzeni do badań, czy otwartego dostępu do naukowych publikacji i wyników badań. Mimo to, środowisko biblioteczne nie jest nadal zdecydowane, jak należy wspierać badania HC i jak reagować na stałe poszerzanie zakresu wykorzystywanych w niej metod i technik oraz na oczekiwania coraz większej liczby związanych z tym nurtem badaczy.

Administratorzy bibliotek i bibliotekoznawcy zajmują się od lat identyfikacją problemów mogących mieć negatywny wpływ na chęć korzystania z tych instytucji, wskazując m.in. na bariery takie, jak rozmiar biblioteki, problemy z posługiwaniem się katalogami online i bazami danych czy brak odpowiednich umiejętności informacyjnych. Coraz większą uwagę specjalistów (por. BABIN [1], [2], [3], [4], [5]) przyciąga też w kontekście tych czynników koncepcja lęku przed biblioteką (ang. library anxiety). Definiuje się go jako zespół nieprzyjemnych odczuć lub stanów emocjonalnych charakteryzujących się dezorientacją umysłową, napięciem, poczuciem niepewności, bezradności, zagubienia i negatywnymi myślami związanymi ze świadomością porażki, pojawiającymi się wyłącznie w trakcie pobytu w bibliotece lub przy rozważaniu jej odwiedzin. Obawa przed korzystaniem z biblioteki i wstyd przed zadawaniem pytań, mogących w opinii studentów ujawnić ich brak kompetencji, traktowane są jako element przyczyniający się do słabych wyników w nauce, a bibliotekarzy zachęca się do poważnego traktowania tego fenomenu w celu opracowania odpowiednich strategii zaradczych. Autorka postanowiła sprawdzić, czy istnieją jakiekolwiek wskaźniki mogące potwierdzić istnienie tego zjawiska i jakie mogą być jego potencjalne uwarunkowania, przeprowadzając badanie w grupie osób rozpoczynających studia na jednym z karaibskich uniwersytetów.