Babin

Dostępność nowych, cyfrowych technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oferuje użytkownikom wiele możliwości rozwijania wolnej kultury (L.Lessig, 2004), przekraczającej prawa wolnego rynku. Popularna na całym świecie praktyka wymiany, dystrybucji i konsumpcji dóbr intelektualnych i kulturowych bez pozwolenia właścicieli praw określana jest negatywnym terminem piractwa, a przemysł rozrywkowy i koncerny z branży ICT postrzegają to zjawisko jako problem o wielu wymiarach: ekonomicznym, społecznym, kulturowym, etycznym i politycznym, oraz główne zagrożenie, usiłując walczyć z nim za pomocą coraz bardziej restrykcyjnej polityki ochrony praw własności intelektualnej (PWI). Wprowadzanie, pod naciskiem lobby producentów i właścicieli praw, kolejnych rozwiązań mających ograniczyć skalę piractwa budzi coraz więcej kontrowersji i sprzeciwów (vide spór o ACTA). W artykule dokonano przeglądu krytycznych podejść wobec PWI (por. BABIN 2009/3/180), zarówno w kontekście dyskursywnym, jak i materialnym; przeanalizowano też teoretyczne aspekty piractwa konceptualizując je w relacji do neoliberalnej ideologii.

W ostatnich latach, w Japonii, powstało spontanicznie wiele nieformalnych, międzyorganizacyjnych zrzeszeń skupiających młodych, zainteresowanych swoim rozwojem zawodowym bibliotekarzy, wykorzystujących we wzajemnej komunikacji sieciowe narzędzia i serwisy typu Google Groups, Wiki, Skype czy Twitter. Kilka z tych sieci, funkcjonujących początkowo jako lokalne grupy, przemieniło się szybko w ogólnokrajowe organizacje, takie jak U40 Future Librarian, Lifo, czy Code4Lib Japan (japońska sekcja społeczności Code4Lib). W przeciwieństwie do tradycyjnych stowarzyszeń bibliotecznych, nie mają one systemu członkostwa, hierarchicznej struktury i władz wykonawczych, a ich członkowie chętnie komunikują się i współpracują z innymi grupami zawodowymi. W artykule omówiono rolę tych społeczności z perspektywy profesjonalnego zarządzania wiedzą, sieci społecznych i kapitału społecznego oraz szans na przeobrażenie japońskiego bibliotekarstwa.

W 2006 r. bibliotekarze i pracownicy działu IT Wesleyan University (Stany Zjednoczone) przeszli szkolenie z zakresu stosowania technik etnograficznych w badaniu wykorzystania przez studentów przestrzeni przeznaczonych do nauki. Metody te zastosowano następnie w projekcie rearanżacji jednego z pomieszczeń Biblioteki Naukowej WU. Po zdobyciu środków na stworzenie nowej witryny internetowej biblioteki, postanowiono wykorzystać ponownie podobną metodologię w celu opracowania projektu portalu spełniającego w możliwie najlepszy sposób potrzeby i oczekiwania studentów.

Wymuszane koniecznością cięcia kosztów zmiany sposobu świadczenia usług bibliotek akademickich spotykają się zazwyczaj z dużym niezadowoleniem kadry naukowej, gdyż eliminują lub ograniczają tradycyjne zasoby i serwisy, na których bazuje ta grupa użytkowników. W artykule zreferowano wyniki sondażu przeprowadzonego wśród wykładowców i asystentów Szkoły Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (SBIN) Uniwersytetu Illinois w Urbana-Champaign, w celu oceny ich reakcji na zamknięcie w połowie 2009 r. Biblioteki Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej (BBIN) – jednego z działów Biblioteki Uniwersyteckiej, i sprawdzenia czy wśród tej grupy respondentów, w założeniu znających realia funkcjonowania bibliotek lepiej od innych pracowników uczelni, krok ten spotkał się z większym zrozumieniem.

Bibliotekarze wywodzą swoją rację bytu i uprawnienia z podstawowych praw do wolności informacji, swobody ekspresji i zakazu cenzury. Prawo do wolności informacji może też być jednak rozumiane jedynie w sposób defensywny, jako instrument obrony przed ingerencją państwa, a nie fundamentalna zasada, której biblioteki mają być gwarantem, gdyż sektor publiczny jako taki nie stanowi audytorium dla wolności słowa. Biblioteki zapewniają jedynie dostęp do źródeł, z których każdy może bezpłatnie korzystać. Instytucje te mogą jednak, w wolnym, pluralistycznym społeczeństwie, mieć wkład w rozwój demokracji poszerzając udział w procesie kształtowania opinii, dotyczącym m.in. kwestii kulturowych i edukacyjnych.

W systemie bibliotek publicznych Singapuru (zob. BABIN 2008/3/180) inicjuje się wiele programów adresowanych do osób starszych, stanowiących coraz większą część miejscowej populacji (w 2005 r. ponad 12 % mieszkańców tego miasta-państwa stanowiły osoby powyżej 60 r. życia, w 2050 r. ich odsetek może wynosić niemal 40%). W artykule omówiono jedną z takich inicjatyw, polegającą na zakładaniu w lokalnych bibliotekach klubów książki. Przedstawiono też wyniki jakościowego badania przeprowadzonego w 2010 r. wśród kilkunastu członków czytelniczego klubu seniora w jednej z placówek bibliotecznych, i mającego ustalić wzory zachowań czytelniczych starszych użytkowników i ich uczestnictwa w zajęciach przeznaczonych dla tej grupy wiekowej.

Usługi terapii informacyjnej (TI), definiowanej jako dostarczania wiarygodnych, sprawdzonych i opartych na dowodach informacji medycznych i farmakologicznych indywidualnym pacjentom, by pomóc im w zrozumieniu swoich chorób i w podejmowaniu świadomych decyzji nt. dalszego leczenia oraz ewentualnych zmian nawyków i trybu życia mogących wspomóc prowadzoną terapię, zaczęto wprowadzać w bibliotekach medycznych i szpitalnych krajów rozwiniętych ok. 20 lat temu. Oferowane są pod różnymi nazwami (edukacja pacjenta, informacja pacjenta, konsumencka informacja zdrowotna i in.), opracowano też szereg różnych strategii ich rozwoju, a rosnące zapotrzebowanie na tego typu świadczenia wymusiło zmianę podejścia do opieki medycznej, w tym szersze włączenie pacjentów w proces podejmowania medycznych decyzji.

W artykule, na podstawie analizy literatury przedmiotu i doświadczeń brytyjskich bibliotekarzy, przedstawiono listę dobrych praktyk dla bibliotek publicznych, pomocnych przy świadczeniu usług bezdomnym. W Wielkiej Brytanii jest ponad 400 tys. takich osób, przy czym kategoria ta obejmuje nie tylko ludzi żyjących na ulicy, ale też w hostelach, schroniskach, na squatach, u krewnych czy znajomych. Wg przywołanych źródeł, biblioteki mogą służyć tej grupie, dostarczając m.in. dostępu do Internetu oraz informacji nt. możliwości znalezienia miejsca zamieszkania, zatrudnienia, edukacji, opieki nad dziećmi, czy ochrony zdrowia, a przeszkody utrudniające bezdomnym korzystanie z bibliotek wynikają z rozwiązań instytucjonalnych (np. wymóg przedstawienia dokumentów i potwierdzonego adresu zamieszkania) i z negatywnego nastawienia do nich personelu placówek.

Rewolucja cyfrowa i Internet podobno wszystko zmieniają – citizen na netizen (obywatela sieciowego), konsumenta na prosumenta (odbiorcę twórczego) (zob. BABIN 2010/2/94), sposoby komunikowania się, wybory i odbiór tekstów. Generują hipertekstową wolność i otwartość, powodując „wirtualizację kontekstu referencyjnego”. Skracają teksty, spłycają i przyśpieszają ich recepcję, gubią nas w semantycznej nieskończoności i przenoszą do świata, w którym ważniejsze wydaje się samo komunikowanie się i tworzenie „nowych” tekstów od ich czytania. Akcentują ideologię „tu i teraz”, spłaszczają kulturę, gubią jej historyczny wymiar, zagrażają czytelnictwu i książce. A jeśli książka ma się ostać, to musi być rzekomo poddana daleko idącemu procesowi wirtualizacji.

Artykuł dotyczy otwartych bibliotek, a dokładniej kompleksowego rozwoju biblioteki 2.0, w tym – szerszego włączania użytkownika w rozwój bibliotek publicznych i zarządzania nimi w ramach modelu demokracji uczestniczącej. Wykorzystano w nim wnioski z pracy dyplomowej autorki pn. Otwarte Biblioteki w budżecie partycypacyjnym .