Babin

Zjawiska, które w ciągu ostatnich kilkunastu lat w znaczący sposób zmieniły szkolnictwo wyższe i komunikację naukową to coraz szerszy dostęp do otwartych zasobów edukacyjnych i rozwój inicjatyw sieci 2.0, rozmywających tradycyjny podział na producentów i konsumentów informacji. Wikipedię można traktować jako miejsce łączące oba te trendy, gdyż jest ona gigantycznym otwartym repozytorium wiedzy, o znaczącym potencjalne dla procesów uczenia się, a także – przykładem oddolnej, wspólnej konstrukcji wiedzy na niespotykaną wcześniej skalę. Mimo, że zarówno dla ogółu społeczeństwa, jak i dla studentów, stanowi ona podstawowy punkt odniesienia przy poszukiwaniu i sprawdzaniu informacji, środowisko akademickie wydaje się nadal traktować ją nieufnie, a wielu wykładowców zabrania cytowania Wikipedii jako źródła informacji, gdyż jej artykuły nie mają oznaczonego autorstwa, co ma utrudniać weryfikację ich treści. Aby sprawdzić faktyczne nastawienie kadry uniwersyteckiej do tej darmowej encyklopedii oraz praktyki związane z jej wykorzystywaniem jako narzędzia edukacyjnego, autorzy przeprowadzili zakrojony na szeroką skalę sondaż online na dwóch dużych, publicznych uczelniach w Hiszpanii.

Zachodnie społeczeństwa starzeją się w bardzo szybkim tempie (szacuje się, że w 2050 r. 1/3 obywateli Hiszpanii będą stanowić ludzie po 55 r. życia). Jednocześnie, wraz z tym procesem, postępuje bardzo szybka ekspansja nowych technologii w codziennym życiu, a dla osób starszych funkcjonowanie w świecie nowych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych wiąże się z koniecznością pokonywania wielu barier. Zjawiska te są przedmiotem dużego zainteresowania naukowców i przeprowadzono wiele badań poświęconych sposobom integracji ICT w krajach rozwiniętych. W artykule przeanalizowano nawyki konsumenckie i zwyczaje związane z wykorzystywaniem nowinek technologicznych przez osoby starsze, koncentrując się na ich percepcjach, poziomie wiedzy i wykształcenia oraz stopnia adaptacji do nowych form komunikacji, w celu określenia, czy kompetencje cyfrowe tej grupy społecznej są wystarczająca, a dostępne zasoby audiowizualne – dopasowane do jej potrzeb, i czy starzejące się populacje są przygotowane na to, co ma im do zaoferowania Internet i do czego obligują je wprowadzane przez władze i przemysł innowacje (e-administracja, e-handel i in.). Badanie przeprowadzono w trzech krajach Unii Europejskiej: Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii. Autorzy podjęli w nim też próbę dokonania porównania uzyskanych wyników i sformułowania na tej podstawie wniosków i zaleceń, które mogłyby pomóc seniorom w lepszym wykorzystaniu możliwości zapewnianych przez ICT i zdobyciu umiejętności mierzenia się z wyzwaniami związanymi z życiem we współczesnym, cyfrowym społeczeństwie.

Korzystanie z mediów społecznościowych jest obecnie najpopularniejszą, po pornografii, aktywnością internetową i formą spędzania czasu w sieci www, a media te stały się dla internautów, w tym zwłaszcza dla młodego pokolenia, głównym źródłem opinii i kontaktów w innymi ludźmi (wg badań Pew Research Center, ponad 90% nastolatków online jest uczestnikami sieci społecznościowych). Serwisy takie jak Twitter, Facebook i in. funkcjonują jako portale informacyjne i są używane w coraz większym stopniu przez ruchy społeczne, katalizując zmiany polityczne na całym świecie. W niektórych krajach, biblioteki są jedynymi punktami oferującymi bezpłatnie łącza internetowe, a tym samym stanowią wyłączny punkt dostępu do społecznościowych serwisów, które gromadzą, archiwizują i przekazują olbrzymią liczbę prywatnych danych swoich użytkowników, od informacji biograficznych, po dane o personalnych kontaktach z innymi osobami, instytucjami i organizacjami (a wśród nich logi czatów, pliki wiadomości, tweety, zdjęcia, filmy, tagi, lokalizacje GPS, polubienia, godziny rejestracji i kliknięcia).

Interaktywne i partycypacyjne funkcje sieci 2.0 otwierają nowe możliwości współpracy i interakcji, co z kolei ma znaczący wpływ na zmiany sposobu produkcji, dystrybucji i dzielenia się informacją w środowisku naukowym oraz rozwój wiedzy. Wykorzystanie narzędzi społecznościowych w pracy badawczej to to także jeden z kluczowych elementów definiujących naukę 2.0, zajmującą się eksploracją nowych obszarów badań związanych z wdrażaniem nowych technologii internetowych i nowych środowisk komunikacyjnych na wszystkich etapach pracy naukowej. Istotną rolę w takim kooperatywnym, otwartym systemie pełnią centra informacyjne, takie jak biblioteki. W artykule omówiono ich obecne i przyszłe role w kontekście nauki 2.0 oraz oczekiwania naukowców wobec bibliotek i usług, jakie powinny świadczyć by wspierać codzienną pracę badaczy, wykorzystując jako studium przypadku dziedzinę ekonomii. Referowane badanie, stanowiące część większego projektu The Leibniz Research Alliance, poświęconego analizie „wartości dodanej skoncentrowanej na użytkowniku biblioteki 2.0”, zostało zainicjowane przez ZBW (Deutsche Zentralbibliothek für Wirtschaftswissenschaften) – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft: największą na świecie bibliotekę ekonomiczną z siedzibami w Kiel i Hamburgu (Niemcy). Jego celem było lepsze zrozumienie potrzeb i wymagań użytkowników ZBW.

W Rosji coraz więcej dzieci i młodzieży traktuje Internet jako główne źródło informacji. Uwzględniono to w opracowanej przez Rosyjskie Stowarzyszenie Biblioteczne, koncepcji rozwoju bibliotek dziecięcych i młodzieżowych na lata 2014-2020, która przewiduje rozszerzenie i stałe doskonalenie bibliotecznych usług elektronicznych. W artykule krótko przedstawiono proces komputeryzacji centralnych bibliotek dziecięcych, rodzaje świadczonych przez nie usług oraz już zrealizowane najciekawsze projekty.

Biblioteki cyfrowe to systemy informacyjno-wyszukiwawcze oferujące w sieci www różnego typu zasoby, powstałe w formie cyfrowej i w procesie digitalizacji materiałów analogowych (druków, rękopisów, obrazów, nagrań audio i wideo), różnym grupom użytkowników. W artykule zdefiniowano je jako kolekcje zasobów archiwizowanych, obsługiwanych i zarządzanych przez biblioteki i instytucje dziedzictwa kulturowego, nie uwzględniając cyfrowych treści kupowanych od wydawców. Złożoność struktury tych platform i różnorodność przechowywanych w nich zbiorów może powodować problemy związane z wyszukiwaniem informacji, zwłaszcza w przypadku osób niepełnosprawnych, a odpowiednie mechanizmy pomocy, dostarczające wskazówek jak efektywnie korzystać z systemu, odgrywają kluczową rolę w przezwyciężaniu tego typu trudności. W artykule przedstawiono wyniki przeglądu piśmiennictwa poświęconego zagadnieniom dostępności i użyteczności sieci www dla niewidomych, narzędziom ułatwiania dostępu oraz doświadczeniom internautów z niepełnosprawnością wzrokową, a następnie przeanalizowano różne sytuacje wymagające szukania pomocy przez niewidomych użytkowników bibliotek cyfrowych, korzystających z głosowych czytników ekranu.

Ze względu na szybką ekspansję małych mobilnych urządzeń (MMU) na rynku i rosnącą popularność mobilnych aplikacji wśród studentów, zasadne, zwłaszcza dla bibliotekarzy, wydaje się badanie, czy używanie tych kanałów komunikacji może potencjalnie ułatwić zapewnienie łatwego i stałego dostępu do zasobów bibliotecznych i wspomóc proces nauczania. Aby określić odsetek studiujących będących właścicielami MMU, wzory wykorzystania tych narzędzi, zwłaszcza w odniesieniu do wyszukiwania informacji naukowej i materiałów bibliotecznych, i różnych kategorii akademickich i demograficznych, oraz wpływ zajęć ze szkolenia bibliotecznego na stopień wykorzystania treści edukacyjnych za pośrednictwem MMU, autorzy opracowali sondaż online skierowany do studentów programów licencjackich jednej z amerykańskich uczelni.

Czytanie poza szkołą pomaga kształtować u dzieci umiejętność rozpoznawania słów i kompetencje językowe, a opanowanie podstaw czytania we wczesnym wieku warunkuje dalsze szkolne sukcesy. Badania wskazują również na pozytywny wpływ bibliotek na rozwój dziecięcych zainteresowań, nawyków czytelniczych i na wyniki w nauce, oraz na zależność między dostępnością poza szkołą zróżnicowanych i uznawanych przez dzieci za ciekawe materiałów, a postawami najmłodszych wobec czytania w celach rekreacyjnych. Biblioteki publiczne, współpracując z instytucjami edukacyjnymi mogą więc w istotny sposób wspierać uczniów i ich rodziny oferując programy promocji czytelnictwa. W artykule omówiono jedną z takich inicjatyw – partnerski program edukacji czytelniczej The Better Beginnings (lepsze początki), opracowany przez Bibliotekę Stanową Zachodniej Australii oraz realizowany w jego ramach pilotażowy projekt The Hairytales of Heroboy (HH), skierowany do nauczycieli, uczniów szkół podstawowych i ich rodzin, i mający zachęcać dzieci do czytania książek spoza programu lekcyjnego i korzystania z bibliotek publicznych. Przedstawiono również wyniki badania ewaluacyjnego mającego ocenić efekty jego implementacji.

Postępująca digitalizacja kanałów dystrybucji treści i związane z tym zmiany nawyków czytelniczych mają znaczący wpływ na sposób organizacji usług zarówno w bibliotekach publicznych, jak i naukowych, w tym na kształtowanie zbiorów i metody promocji czytelnictwa, istotne jest więc zebranie jak największej liczby empirycznych danych dotyczących zachowań użytkowników i ich stosunku do czytania w różnych formach, w tym przy pomocy elektronicznych platform. W artykule skupiono się na analizie preferencji czytelniczych nastolatków, porównując ich podejście do lektury, dla przyjemności, książek drukowanych i w formie cyfrowej, z wykorzystaniem czytnika Sony.

Przedstawiono „Manifest dla bibliotek obsługujących osoby mające trudności z odczytywaniem druku” (Manifesto for Libraries Serving Persons With a Print Disability). Dokument ten, przygotowany przez IFLA, został podpisany na spotkaniu UNESCO w Paryżu w listopadzie 2013 r. Zakłada on promowanie dostępu do usług bibliotecznych i informacyjnych dla 285 milionów żyjący na całym świecie osób niewidomych i słabowidzących, z których 21 milionów mieszka w Stanach Zjednoczonych, jak również dla osób mających problemy z czytaniem z innych powodów. Dokument zwraca uwagę na konieczność przygotowania odpowiednich usług, zbiorów, sprzętu i innych ułatwień, które pozwolą walczyć z „głodem książek”, jak Światowy Związek Niewidomych (ang. World Blind Union) określa sytuację, w której mniej niż 5% publikowanych książek jest dostępnych dla osób niemogących czytać tradycyjnie wydanych tekstów.