Babin

Coroczny wzrost kosztów prenumeraty czasopism naukowych, zwłaszcza z zakresu nauk ścisłych, technologii i medycyny (science, technology, medicine – STM) jest kwestią bardzo kontrowersyjną i spotyka się z dużą krytyką ze strony środowiska naukowego i bibliotecznego, gdyż sytuacja ta wpływa znacząco na dalsze uszczuplanie ograniczonych budżetów bibliotek i na sytuację naukowców. W piśmiennictwie analizuje się, przy użyciu matematycznych obliczeń i badań empirycznych, różne czynniki mogące wpływać na wysokość cen czasopism STM. Dla bibliotekarzy jest rzeczą niemal oczywistą, że najwięksi komercyjni dostawcy treści wykorzystują dominującą pozycję na rynku do narzucania nieadekwatnie wysokich opłat i niekorzystnych modeli użytkowania (takich jak opłaty za dostęp, a nie za własność). Przekonanie to potwierdzają wyniki części przeprowadzonych dotychczas prac badawczych, niektórzy specjaliści argumentują jednak, że „kryzys czasopism” nie jest winą wydawców, lecz uczelni, kultury naukowej (uzależnianie kariery od publikacji w prestiżowych, tradycyjnych tytułach) bądź uwarunkować ekonomicznych. Aby zdobyć niepodważalne dowody mogące rozstrzygnąć tę debatę i pomóc bibliotekom w wypracowaniu skutecznych rozstrzygnięć, autorzy przeprowadzili badanie na największej jak dotąd próbie tytułów, z wykorzystaniem półlogarytmicznego modelu ekonometrycznego – sprawdzonej metodologi (m.in. Liu, 2005, 2011), uznanej za najbardziej efektywną w tym przypadku, oraz analizy regresji w odniesieniu do poszczególnych dyscyplin STM.

Indie są olbrzymim i prężnie rozwijającym się rynkiem wydawniczym, zarówno w sektorze publikacji drukowanych, jak i elektronicznych, a szybko rozrastająca się baza czytelników zainteresowanych lekturą nowych i tradycyjnych mediów sprzyja coraz większej popularności festiwali literatury, które stały się w tym kraju kulturowym fenomenem. Jednocześnie, być może ze względu na brak spólnej ogólnokrajowej polityki w zakresie kultury, edukacji i promocji czytelnictwa oraz usług bibliotecznych, a także brak programów integracyjnych na szczeblu lokalnym, indyjskie biblioteki publiczne, mające 100-letnią tradycję i mogące pełnić funkcje przestrzeni kultury sprzyjających intelektualnemu zaangażowaniu i samokształceniu, pozostają w dużej mierze nieznane szerokiemu gronu odbiorców. Aby lepiej zrozumieć społeczny odbiór bibliotek oraz relacje między książkami, nawykami czytelniczymi, wydarzeniami literackimi a tymi placówkami, a także sprawdzić ich rolę w podnoszeniu poziomu czytelnictwa i edukacji, autorzy opracowali sondaż zawierający 24 pytania wielokrotnego wyboru i rozdali je wśród uczestników wybranych targów książek i festiwali literackich odbywających się w dużych ośrodkach miejskich w stanach Karnataka i Tamilnadu.

Library Publishing Coalition – amerykańska organizacja zrzeszająca biblioteki akademickie i naukowe oraz konsorcja biblioteczne zajmujące się publikowaniem, opracowywaniem i promocją wspólnych praktyk dla bibliotek-wydawców, definiuje biblioteczną aktywność wydawniczą jako zbiór działań podejmowanych przez biblioteki szkół wyższych w celu wspierania produkcji, rozpowszechniania i ochrony dzieł o charakterze twórczym, naukowym i / lub edukacyjnym. Zalicza się do nich zarówno formy tradycyjne, jak i eksperymentalne formaty cyfrowe. W artykule przeanalizowano, czy i jak w ramach bibliotecznych usług wydawniczych uwzględnia się badania dotyczące ich użytkowników oraz jak reaguje się na potrzeby i preferencje odbiorców, w celu poprawy jakości projektowania publikacji i platform ich udostępniania oraz identyfikacji barier związanych z ich wykorzystywaniem.

Artykuł poświęcono omówieniu trendów na dobrze prosperującym francuskim rynku wydawniczym, dotyczących książek skierowanych do dzieci i młodzieży oraz przybliżeniu wyborów dokonywanych przez młodych czytelników. W aktualnej ofercie wydawniczej dla najmłodszych uderza znaczny udział powieści detektywistycznej i sensacyjnej, młodzież z kolei otrzymuje propozycję kryminałów, thrillerów i powieści noir. W obu przypadkach szata graficzna, styl i fabuła są do pewnego stopnia dostosowywane do poziomu umysłowego i emocjonalnego adresatów.

Coraz większa liczba czasopism naukowych wykorzystuje Open Journal System (OJS) – platformę przeznaczoną do zarządzania procesem wydawniczym, od momentu przesłania artykułów przez autorów, przez proces recenzji, redakcji i publikacji. System ten znacząco ułatwia dystrybucję publikacji naukowych w wolnym dostępie, niewiele uwagi poświęcono jednak jak dotąd ewaluacji wykorzystania udostępnianych za jego pośrednictwem otwartych czasopism (OC). Choć rutynowo gromadzi się statystyki dotyczące wykorzystania cyfrowych publikacji z OC, są one rozproszone w repozytoriach, w różnych plikach o niestandardowej strukturze, i zbierane bez związku z celami ekonomicznymi. W efekcie, porównywanie danych statystycznych jest dla naukowców i użytkowników niełatwym zadaniem, trudno też szacować społeczny wpływ tytułów w wolnym dostępie i odpowiednio planować ich rozwój. Jako możliwe rozwiązanie tego problemu, autorzy zaproponowali do oceny i porównania OC kartę wyników – wykorzystywane w biznesie narzędzie monitorowania strategicznych celów organizacji, traktując jako podstawę pomiary statystyczne zgodne z normą ISO 2789:2013 (Informacja i dokumentacja — Międzynarodowa statystyka biblioteczna), oraz architekturę techniczną dla publikacji statystyk, bazującą na technologiach Linked Data, opracowanych przez Politechnikę w Quito (Ekwador) oraz hiszpańskie i ekwadorskie uczelnie wyższe.

Mega czasopisma rozpowszechniane w wolnym dostępie (ang. open access mega-journals – OAMJ), są coraz ważniejszym elementem środowiska komunikacji naukowej. Zazwyczaj są to tytuły o bardzo szerokim zakresie tematycznym, agregujące dużą liczbę publikacji z różnych dyscyplin, a ich model ekonomiczny bazuje na pobieraniu opłat od autorów. Pierwszym wydawnictwem tego typu był PLOS One – w 2015 r. największe czasopismo na świecie, publikujące w tym czasie niemal 27,5 tys. artykułów z zakresu nauk ścisłych, medycyny i technologii, a po jego sukcesie, podobne tytuły zaczęli udostępniać także inni wydawcy. W ciągu ostatnich kilku lat zasady funkcjonowania OAMJ zaczęły wzbudzać nie tylko entuzjazm i nadzieje na zmianę zasad publikowania akademickiego, lecz także liczne kontrowersje, a ich miejsce w systemie naukowych praktyk jest kwestionowane. Wątpliwości budzi m.in. przyjęty system recenzowania, uwzględniający jedynie poprawność merytoryczną, co zdaniem części środowiska naukowego nie gwarantuje odpowiedniej selekcji treści i może grozić publikującym w takich pismach początkującym naukowcom zawodowym „samobójstwem”. Aby lepiej poznać fenomen OAMJ, w artykule przeanalizowano powiązane z nim dyskursy i debaty oraz przybliżono różne, omawiane w piśmiennictwie podejścia do mega czasopism w społeczności akademickiej oraz sposoby ich konceptualizacji.

Ze względu na szybki wzrost cen czasopism i książek naukowych oraz subskrypcji baz danych, coraz więcej bibliotek i organizacji bibliotecznych optuje za otwartym dostępem do tych materiałów, wiele z nich tworzy też uczelniane repozytoria, do których pracownicy naukowi mogą przesyłać pełnotekstowe artykuły, udostępniając je publicznie członkom własnych jednostek naukowych oraz odbiorcom na całym świecie. Z badań wynika, że społeczność akademicka preferuje model open access, gdyż przyśpiesza on popularyzację wyników badań i podnosi statystyki wykorzystania, prowadzenie instytucjonalnych repozytoriów (IR) wiąże się jednak z koniecznością regulacji kwestii praw autorskich (PA) i własności publikowanych materiałów. W artykule przeanalizowano, jak biblioteki odpowiedzialne za budowę IR radzą sobie z tymi wyzwaniami i jakie praktyki stosuje się obecnie przy uzyskiwaniu zezwoleń na rozpowszechnianie publikacji w otwartym dostępie.

W ostatnich latach, dzięki inicjatywom otwartej nauki, w sieci udostępniono publicznie ponad 60 mln artykułów naukowych, nadal brakuje jednak narzędzi ułatwiających ich przeglądanie i lokalizowanie w olbrzymiej masie treści online. Open Knowledge Maps (OKM) to projekt mający na celu znalezienie efektywnego rozwiązania dla tych wyzwań i ułatwienie śledzenia nowych osiągnięć w różnych dziedzinach badawczych. W jego ramach zaczęto tworzyć wizualny interfejs dla światowych zasobów wiedzy. Podstawą OKM jest budowany na dużą skalę system otwartych, interaktywnych i wzajemnie powiązanych tzw. map wiedzy, czyli wizualnych narzędzi odwzorowania i eksploracji wszystkich obszarów badawczych, przedstawiających główne pola i poziomy badań, powiązane z nimi prace naukowe i relacje między nimi. W artykule omówiono zasady działania interfejsu i wykorzystanego przez autorów oprogramowania mapującego o otwartym kodzie źródłowym oraz wdrażane przy jego rozwoju technologie.

W artykule przedstawiono dostępne dane na temat produkcji, sprzedaży i dystrybucji książek elektronicznych na świecie, omówiono też największe wyzwania, z jakimi muszą się mierzyć domy wydawnicze w dobie rewolucji cyfrowej oraz prognozy dotyczące przyszłości e-książki. Następnie, zreferowano wyniki badania sprawdzającego stosunek do komercyjnych e-książek w środowisku wydawców działających na małych rynkach, ograniczonych relatywnie niską liczbą użytkowników lokalnego języka, w kontekście globalnej sytuacji związanej z publikacją ebooków. W jego ramach porównano wyniki trzech sondaży zbierających opinie wydawców na temat szans i zagrożeń związanych z publikacją tytułów w formacie elektronicznym i zmianami relacji między różnymi graczami na rynku książki, w tym autorami, księgarzami i bibliotekami. Ankiety przeprowadzono w 2014 r. w trzech europejskich krajach: Szwecji (9,59 mln mieszkańców), Chorwacji (populacja: 4,25 mln) i Litwy (2,9 mln.).

W ciągu ciągu ostatniej dekady, można mówić o stałym wzroście popularności publikowania w otwartym dostępie jako metody wspierającej rozpowszechnianie literatury naukowej, zarówno wśród wydawców, jak i autorów. Podstawą sukcesu tego modelu jest koncepcja szybkiego i bezpłatnego, publicznego dostępu online do recenzowanych prac badawczych, nieobwarowanego licznymi ograniczeniami wynikającymi z przepisów prawa autorskiego i warunków licencji. W artykule omówiono rozwój idei open access, ekonomiczne uwarunkowania i odmiany tego modelu oraz najważniejsze światowe inicjatywy i regulacje promujące otwartą naukę. Przybliżono również kontrowersje związane z praktykami tzw. drapieżnych wydawców (zob. babin.bn.org.pl/?p=3856, babin.bn.org.pl/?p=4784) i obawy środowiska naukowego związane z reputacją oraz metodami oceny jakości otwartych czasopism i badaniem wpływu naukowego. Następnie zaprezentowano wyniki studium przypadku, w ramach którego analizowano wzory publikowania badaczy z włoskiego Narodowego Instytutu Zdrowia (Istituto Superiore di Sanità) i ich preferencje związane z wyborem czasopism, w których zamieszczają własne prace naukowe. Celem badania było z jednej strony określenie liczby czasopism open access indeksowanych w bazach Instytutu Filadelfijskiego i posiadających ustalony wskaźnik Impact Factor (IF). Z drugiej – określenie rozkładu kategorii dziedzinowych przypisanych tym tytułom.