Babin

Szybki wzrost popularności serwisów i sieci społecznościowych (SS) jest jednym z najbardziej frapujących fenomenów internetowych ostatnich lat. Niezależnie od poglądów związanych z przypisywanym im wpływem i znaczeniem społecznym, można założyć, że media te utrzymają swoją obecność w sieci i stanowią już teraz priorytetowy kanał komunikacyjny dla wielu organizacji. Mimo kontrowersji i rozbieżności interpretacyjnych związanych z pojęciem biblioteki 2.0, dla autora jasne jest również, że w społeczeństwie sieciowym usługi biblioteczne będą w coraz większym stopniu wirtualne, oparte na zasadach współpracy, uczestnictwa, koncentracji na użytkowniku i współtworzonych przez niego treściach, a SS mogą stanowić dla bibliotek użyteczne narzędzie promocji swoich działań, zasobów i serwisów, umożliwiające jednocześnie dwustronny dialog z ich odbiorcami. W artykule przeanalizowano, w jaki sposób platformy te są obecnie wykorzystywane przez największe biblioteki narodowe na świecie i jak instytucje te angażują się za pośrednictwem SS w różnego typu interakcje; przedyskutowano również główne powody integracji społecznościowych narzędzi z bibliotecznymi serwisami.

Analiza danych o wykorzystaniu zasobów to standardowe narzędzie pozwalające na uzasadnienie wydatków na gromadzenie, ocenę efektywności procesów zarządzania zbiorami oraz uzasadnienie wartości usług świadczonych przez biblioteki i oferowanych przez nie źródeł. W czasach, w których instytucje te muszą szukać sposobów na legitymizację prowadzonych działań i promocję roli, jaką pełnią, produkcja, gromadzenie i wykorzystywanie takich informacji zaczyna pełnić coraz istotniejszą funkcję. Aby sprawdzić praktyki w tym zakresie, powiązane z kształtowaniem i udostępnianiem zbiorów bibliotecznych, w sierpniu 2011 r. przeprowadzono sondaż online skierowany do pracowników bibliotek akademickich ze Stanów Zjednoczonych. Artykuł zawiera prezentację wyników i wniosków z tego badania.

W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, omówiono wady i ograniczenia obecnego systemu produkcji i finansowania czasopism naukowych oraz bariery dla rozwoju modelu open access związane m.in. z uzależnieniem oceny wpływu prac naukowych od wskaźnika siły oddziaływania (IF: impact factor) ustalanego na podstawie indeksu koncernu wydawniczego Thomson Reuters. Przedyskutowano też szanse przejścia środowiska naukowego na publikowanie w otwartym dostępie i możliwe mechanizmy finansowania takiego modelu; przedstawiono także analizy i dane ekonomiczne w skali makro ilustrujące kluczowe czynniki, od których może zależeć sukces takiej transformacji oraz związane z nią, potencjalne oszczędności i korzyści dla bibliotek.

Centrum Usług Bibliotecznych Nadrenii Północnej -Westfalii (HBZ) eksperymentuje z technologiami Sieci Semantycznej i Linked Open Data (LOD) od 2009 r., koncentrując się zarówno na aspektach technicznych, jak i prawnych związanych ze zmianą paradygmatu dostarczania i reprezentacji danych. Od 2010 r, jako jedna z pierwszych niemieckich instytucji, biblioteka ta udostępnia dane katalogowe w domenie publicznej. Bazujący na nich nowy serwis LOD pn. lobid.org (Linking Open Bibliographic Data) uruchomiono w tej instytucji w sierpniu tego samego roku i od tej pory jest on stale rozwijany (doskonalone są m.in. procesy konwersji, modele danych i oprogramowanie). W artykule przybliżono cele przyświecające twórcom tego projektu, architekturę techniczną i sposób funkcjonowania nowego systemu oraz plany jego dalszego rozwoju

Artykuł poświęcono analizie transformacji, jakim podlega rynek gazet, w tym ich przechodzeniu do środowiska cyfrowego oraz zagadnieniom dostępności treści publikowanych w lokalnej, w coraz większej mierze elektronicznej prasie dla mieszkańców małych społeczności. Przedyskutowano też role i zadania bibliotek związane z zachowaniem takich wydawnictw i zapewnieniem ludności dostępu do lokalnych wiadomości i informacji.

W 2010 r. biblioteki University of Texas w San Antonio (UTSA) otworzyły w nowym budynku wydziału Inżynierii Stosowanej i Technologii satelicką bibliotekę (IST), w założeniu pozbawioną książek w formie fizycznej, i oferującą w zamian usługi informacji naukowej, miejsca do nauki indywidualnej i grupowej, pomoc w korzystaniu z elektronicznych i drukowanych zasobów bibliotecznych oraz dobrą infrastrukturę techniczną i komunikacyjną (komputery, sieć www, urządzenia do druku, skanowania i kopiowania). Aby zapewnić studentom nowy i wygodny punkt dostępu do treści akademickich, postanowiono uruchomić w niej pilotażowy program wypożyczeń w celach naukowych czytników e-książek (por. BABIN [1], [2], [3], [4]), zawierających publikacje z zakresu inżynierii i technologii oraz dane w formie wykresów i wzorów. Głównymi celami tego projektu było sprawdzenie dostępności odpowiadających wydziałowym programom kształcenia materiałów naukowych (w tym podręczników) w odpowiednich formatach, możliwości ich efektywnego wykorzystania na czytnikach oraz zebranie opinii studentów na temat zalet i wad tego typu narzędzi.

Po drugiej wojnie światowej Francja stanęła przed problemem zapewnienia dla ludności na terenach rolniczych dostępu do książek. W tym celu utworzono Centralne Wypożyczalnie Biblioteczne (Bibliothèque centrales de prêt – BCP), których głównym zadaniem było dostarczanie za pośrednictwem bibliobusów książek do społeczności liczących poniżej 10 tys. mieszkańców oraz stymulowanie rozwoju czytelnictwa na obszarach wiejskich. Dekadę po wprowadzeniu tych usług, związane z tym doświadczenia podsumowano w publikacji pn. „Podręcznik upowszechniania czytelnictwa na wsi – organizacja i funkcjonowanie centralnych wypożyczalni bibliotecznych”, opracowaną przez Yvonne Labbe i Paula Poindron (Manuel de la lecture publique rurale en France : organisation et fonctionnement des bibliothèques centrales de prêt et de services départementaux de lecture publique. Paris 1955). W artykule, na podstawie tej publikacji oraz literatury przedmiotu, scharakteryzowano podstawy prawne, cele, zasady funkcjonowania i różne aspekty działalności BCP, przedyskutowano również aktualność i przyszłość tego modelu.

Tworzenie, dystrybucja i wykorzystanie literatury naukowej dokonywane są w coraz większym stopniu w formie elektronicznej, a publikacja artykułów, książek, materiałów źródłowych i konferencyjnych w Internecie stymuluje rozwój rozmaitych użytecznych systemów bibliograficznych powiązanych z internetowymi wyszukiwarkami (por. BABIN 2010/4/211, BABIN 2012/3/102, Wikipedia). W artykule zaprezentowano nowe rozwiązanie – darmowy, bibliograficzny system Personal eLibrary bgMath, służący do gromadzenia, organizacji, przechowywania i przetwarzania naukowego piśmiennictwa, i pozwalający na łatwą obsługę najczęściej wykonywanych zadań związanych z tego typu materiałami i danymi na ich temat w trakcie pracy naukowej (badań, pisania prac, rozpraw i dysertacji, przygotowywania raportów, stron www czy dokumentacji wniosków i aplikacji).

W artykule zebrano opinie ludzi kultury i bibliotekarzy z różnych krajów wskazujące na zjawiska i tendencje, które zagrażają istnieniu bibliotek i zawodu bibliotekarza oraz omówiono związane z tym próby przedefiniowania ich misji. Rozwój Internetu, technologii informacyjnych i publikacji elektronicznych spowodowały, że kwestionowany bywa sens utrzymywania bibliotek w sytuacji, gdy informacje można zdobyć w sieci www, sprzedaż dokumentów drukowanych maleje (w Stanach Zjednoczonych o 20%), i nawet koncerny meblowe ograniczają produkcję regałów na książki.

W środowisku bibliotecznym od lat dyskutuje się nad sposobami wykorzystania metadanych tworzonych na samym początku bibliograficznego łańcucha dostaw, w celu zredukowania kosztów i czasu związanych z katalogowaniem i wyeliminowania zbędnych, powtarzanych zadań na linii wydawcy – biblioteki. Jednym z możliwych rozwiązań tej kwestii wydaje się być korzystanie z ONIX – międzynarodowego standardu wymiany danych używanego powszechnie w branży księgarskiej, jako że wiele elementów danych w tym schemacie można mapować do formatu MARC. Biblioteka Kongresu (BK) opracowała konwerter ONIX –> MARC, którego używa się do tworzenia opisów bibliograficznych w formacie MARC bezpośrednio z dostarczanych przez wydawców metadanych ONIX dla nowych publikacji otrzymywanych w ramach programu CIP (Cataloguing in Publication); podobne narzędzie udostępnia też OCLC.