Babin

Artykuł opracowano na podstawie materiałów i wniosków z międzynarodowej konferencji „Biblioteka narodowa i jej czytelnicy – problemy transformacji”, zorganizowanej w grudniu 2014 r., w Petersburgu, przez Rosyjską Bibliotekę Narodową (RBN) oraz Rosyjskie Stowarzyszenie Biblioteczne. W konferencji uczestniczyli przedstawiciele bibliotek narodowych (bn) krajów WNP oraz Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Chin.

Rozwój platform cyfrowych i internetowych serwisów informacyjnych zmniejszył zainteresowanie zasobami oferowanymi w siedzibach bibliotek, przyczynił się też do utraty części ich użytkowników. Aby utrzymać lojalność swoich klientów, instytucje te muszą sprawdzać regularnie sposób odbioru własnej oferty i identyfikować rozbieżności między wymaganiami czytelników a zapewnianym poziomem obsługi. Celem referowanego w artykule badania było sprawdzenie efektywności usług bibliotecznych na podstawie analizy doświadczeń użytkowników (DU) oraz identyfikacja problemów wpływających na ich jakość i odczuwany poziom satysfakcji, a następnie określenie, na podstawie uzyskanych wyników, możliwych metod poprawy DU. Przeprowadzono je w Bibliotece Uniwersytetu Nanjing – jednej z najbardziej renomowanych uczelni w Chinach, na grupie 1362 osób (studentów, doktorantów i kadry naukowej).

Samoobsługa stała się standardową formą korzystania z zasobów i usług w wielu sektorach, a biblioteki eksperymentują z tym systemem od wielu lat (por. BABIN 2004/1/2/28), głównie ze względu na potencjalny wzrost efektywności obsługi i możliwość obniżenia kosztów administracyjnych po stronie instytucji oraz szybszą obsługę, większą wygodę użytkowania i wzrost zadowolenia z usług po stronie ich klienteli. Część projektów wdrażania samoobsługowych technologii kończy się niepowodzeniem, ze względu na negatywne nastawienie personelu, złą lokalizację lub funkcjonalność urządzeń umożliwiających samodzielne wypożyczanie i zwracanie materiałów bibliotecznych, bądź też niewłaściwy sposób komunikowania zasadności wprowadzanych zmian. Celem omówionego w artykule badania było przybliżenie referowanych w literaturze przedmiotu zalet i ograniczeń takich rozwiązań oraz sprawdzenie, na przykładzie placówek działających w systemie Biblioteki Publicznej Hrabstwa Baltimore (Baltimore County Public Library – BCPL), czy zmiana modelu obsługi klienta na samoobsługowy faktycznie przyniosła zakładane efekty, czyli wzrost satysfakcji użytkowników i oszczędności finansowe.

Modele konceptualne FRBR znacząco zmieniły sposób postrzegania i rozumienia uniwersum bibliograficznego i jego różnych aspektów, koncentrując uwagę na tym, co jest istotne dla użytkownika i oferując wspólny język do dyskusji nad strukturą informacji bibliograficznej i wzorcowej. W artykule omówiono podstawowe założenia i kluczowe charakterystyki tej „rodziny” modeli opisu bibliograficznego, czyli funkcjonalnych wymagań dla rekordów bibliograficznych (Functional Requirements for Bibliographic Records – FRBR) oraz opublikowanych w latach 2009 i 2011 dalszych rozszerzeń tego schematu: Funkcjonalnych wymagań dla danych wzorcowych (Functional Requirements for Authority Data – FRAD) i przedmiotowych danych wzorcowych (Functional Requirements for Subject Authority Data – FRSAD). Przybliżono następnie, jak praktyczne implementacje ich określonych założeń mogą ułatwiać wyszukiwanie zasobów różnym grupom użytkowników, zwłaszcza w kontekście potrzeb osób niewidomych, z niepełnosprawnością wzroku i z zaburzeniami związanymi z odczytem druku.

Z sondaży instytutu Pew Research Center (dane z 2013 r.) wynika, że wykorzystanie komputerów i technologii mobilnych w grupie amerykańskich nastolatków jest niemal powszechne – 93% ma własny komputer lub dostęp do takiego sprzętu w domu, 78% – telefony komórkowe, a 37% – smartfony, większość z nich wybiera też jako pierwszy punkt dostępu do sieci telefony z usługą Internetu. Badacze są zgodni, że młode pokolenie używa cyfrowych technologii do zaspokajania zarówno osobistych, jak i naukowych potrzeb informacyjnych (co niekoniecznie ma związek z wysokim poziomem kompetencji informacyjnych), przeprowadzono jednak dotychczas niewiele badań sprawdzających miejsce bibliotek szkolnych i publicznych w praktykach związanych z wykorzystywaniem nowych mediów. Autorzy postanowili sprawdzić, w jaki sposób dominacja technologii w środowisku współczesnej młodzieży wpływa na sposób postrzegania i poziom wykorzystania bibliotek w Stanach Zjednoczonych. Projekt ten stanowił część większego badania analizującego zachowania społeczne online tej grupy wiekowej, sposoby angażowania się w wyszukiwanie informacji w sieci www i wykorzystanie technologii 2.0 w życiu codziennym.

W artykule przedyskutowano potencjalne korzyści związane z tworzeniem w bibliotekach i szkołach przestrzeni wolnych od Wi-Fi, przedstawiono też argumenty mające uzasadniać podjęcie takich kroków. W powszechnej opinii pedagogów, bibliotekarzy i mentorów, młode pokolenie potrzebuje stałego kontaktu z wirtualną rzeczywistością i nie potrafi żyć bez smartfonów i Internetu (por. babin.bn.org.pl/?p=3265). Według autorki, założenie to jest błędne, gdyż uczniowie i studenci, mimo swojego przywiązania do (a czasem wręcz uzależnienia od) świata multimediów, chętnie korzystają z miejsc, w których nie ma dostępu do sieci www i, co więcej, często ich szukają, a „martwe strefy” na terenie kampusów są zwykle oblegane. Powołuje się przy tym na wyniki przeprowadzonego przez siebie w latach 2013-2015 ogólnokrajowego badania, dotyczącego relacji studentów amerykańskich college’ów z mediami społecznościowymi.

Duża część badań nad zachowaniami informacyjnymi różnych populacji koncentruje się na analizie sposobów posługiwania się Internetem i związanych z wiekiem różnic w tym zakresie, stosunkowo niewiele uwagi poświęca się natomiast badaniu relacji między rejestrowanymi tendencjami związanymi z podejściem do sieci www a nastawieniem wobec innego typu mediów. W artykule porównano w związku z tym różnice w dostępie do komputerów oraz w sposobach wykorzystywania i niewykorzystywaniu stacjonarnego i mobilnego Internetu oraz telewizji, radia i gazet w wybranych grupach wiekowych (20-39, 40-59 i 60-). Sprawdzano również wpływ statusu społeczno-ekonomicznego (dochodów, wykształcenia) i płci na poziom akceptacji różnych form mediów w każdej z badanych grup, by określić prawidłowości związane z podziałem cyfrowym, w szerszym komunikacyjnym kontekście, oraz ustalić zależności między wykorzystywaniem środków masowego komunikowania a relacjami z Internetem. Jako model odniesienia potraktowano teorię dyfuzji innowacji E.M. Rogersa.

Sposób postrzegania bibliotekarzy przez ogół społeczeństwa oraz określone grupy użytkowników jest od wielu dekad przedmiotem dużego zainteresowania bibliotekoznawców (zob. BABIN 2008/1/77, babin.bn.org.pl/?p=523), choćby ze względu na wpływ wizerunku zawodu na pozycję bibliotek i publiczne wsparcie dla tych instytucji. Obraz tej profesji i powiązane z nią stereotypy mogą też w znaczący sposób determinować wybór bibliologii i informatologii (BIN) jako kierunku studiów, istotne jest więc by specjaliści informacyjni dbali o kreowany przez siebie przekaz i kształtowanie wyraźnej zawodowej tożsamości. Szybki rozwój środowiska informacyjnego i rozwój innowacyjnych usług bibliotecznych rozbudziły nadzieję na zmianę percepcji dotyczących bibliotekarzy, jednak mimo postępów technologicznych i nowych ról pełnionych przez pracowników bibliotek, badania wskazują na utrzymywanie się błędnych wyobrażeń związanych z pracą biblioteczną. Celem przeprowadzonego przez autorki sondażu było sprawdzenie bieżących opinii użytkowników greckich bibliotek publicznych na temat ich personelu. W szczególności, autorów interesowało, jak postrzega się w Grecji status bibliotekarzy, ich obowiązki, zaplecze edukacyjne i kompetencje zawodowe w okresie szybkich przemian społecznych.

W artykule, odwołującym się do norweskich doświadczeń, omówiono wnioski płynące z badań dotyczących wpływu bibliotek publicznych na jakość i poziom życia obywateli. Z przeprowadzonej w Stanach Zjednoczonych ankiety Pew Research Centre wynika, że 30% populacji określa swoje związki z bibliotekami jako bliskie i uważa, że zamknięcie lokalnej placówki bibliotecznej miałoby dla nich osobiście bardzo duży wpływ. Autorowi nie udało się znaleźć wyników podobnych sondaży, odnoszących się bezpośrednio do znaczenia bibliotek dla mieszkańców Norwegii, powołuje się jednak na wskazówki uzyskane na podstawie danych zebranych w czasie projektu PLACE (Public Libraries as Arenas for Citizenship), realizowanego w Danii i Norwegii i w latach 2012-2016 i dotyczącego roli bibliotek jako przestrzeni społecznych i miejsc spotkań (por. babin.bn.org.pl/?p=3294).

Dyskomfort lub lęk związany z wyszukiwaniem informacji (ang. information seeking anxiety – ISA) traktowany jest jako jedna z fundamentalnych barier poznawczych, mająca nie tylko różne emocjonalne, kognitywne i behawioralne implikacje, lecz również wpływ na osiągnięcia studentów. Z cytowanych w tekście badań wynika również, że ISA doświadczany jest w różnym stopniu przez większość studiujących i odbierają oni ogrom dostępnych informacji w znacznie bardziej negatywny sposób niż personel bibliotek. Niepokój bywa dla nich stałym elementem procesu poszukiwania właściwych źródeł w olbrzymim uniwersum informacyjnym, w którym czują się często „bezradni”, „zagubieni”, „pokonani”, „przygnębieni” i „zdezorientowani”, bądź też niezdolni do podejścia do problemu badawczego w sposób logiczny i efektywny. Odpowiednie rozumienie tego zjawiska jest niezbędne przy opracowywaniu bazujących na potrzebach programów edukacji informacyjnej oraz pomocne przy przygotowywaniu studentów do uczenia się przez całe życie. Ponieważ większość piśmiennictwa koncentruje się na analizie szerzej ujętej problematyki lęku przed biblioteką (ang. library anxiety), brakuje też jakościowych badań poświęconych ISA, autor zdecydował się na podejście do tego zagadnienia z wykorzystaniem jakościowej metodologii.