Babin

Amerykańskie biblioteki szkolne przystosowują się w coraz szerszym zakresie do udostępniania książek elektronicznych, a ich wydatki na ten cel rosną z roku na rok (obecnie stanowią one, wg danych z sondaży School Library Journal (SLJ), średnio 7,2 % budżetów na zakup nowych materiałów, a za 5 lat mają zwiększyć się do ponad 12%), z różnych względów proces ten nie przebiega jednak tak szybko, jak oczekiwaliby tego dystrybutorzy i wydawcy, i nie charakteryzuje się równomiernym tempem wzrostu; cyfrowa rewolucja nie zmieniła też znacząco statystyk czytelnictwa dzieci i młodzieży oraz ich preferencji czytelniczych. W artykule przedstawiono dane na temat wypożyczeń e-książek oraz modeli ich gromadzenia, omówiono także największe, z punktu widzenia bibliotek i wydawców, wyzwania związane z popularyzacją ebooków w szkolnictwie i poprawą dostępności cyfrowych treści dla uczniów amerykańskich placówek edukacyjnych.

W artykule scharakteryzowano model otwartej komunikacji naukowej (Open Access – OA), zdefiniowano pojęcia „czasopismo otwarte” i „repozytorium otwarte” oraz pojęcia „złotego (za pośrednictwem czasopism) i zielonego (przez repozytoria) kanału komunikacji naukowej”, a następnie wymieniono ustawy stanowiące podstawę do popularyzacji na Ukrainie publikowania w OA i tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Przedstawiono też główne międzynarodowe manifesty i deklaracje (Budapeszteńska, Berlińska, Krym-2012 i Olwijska, 2009) wspierające publikowanie w otwartym dostępie oraz najważniejsze projekty ukraińskiego ruchu na rzecz wolnego dostępu do informacji naukowej.

Dużą przeszkodą w zachowaniu cyfrowych treści dla przyszłych pokoleń badaczy są kwestie ekonomiczne, czyli brak zrównoważonych modeli biznesowych zapewniających odpowiednie źródła finansowania organizacyjnych i technicznych procesów archiwizacji i stabilne podstawy dla długotrwałej cyfrowej ochrony. Problem ten dotyczy również inicjatyw realizowanych w środowisku bibliotecznym, takich jak LOCKSS – Lots of Copies Keep Stuff Safe (zob. BABIN 2007/1/25), czyli w wolnym przekładzie: dużo kopii chroni dane. Program ten powstał w 1998 r. w celu opracowania bezpłatnych narzędzi o otwartym kodzie źródłowym służących do bezpiecznej archiwizacji i zabezpieczenia zasobów elektronicznych w modelu peer-to-peer i zapewnienia wsparcia korzystającym z niego bibliotekom i wydawcom, a obecnie ok. 20 sieci bibliotecznych i naukowych wykorzystuje tę technologię do tworzenia i przechowywania kopii zapasowych książek, czasopism, urzędowej dokumentacji, zbiorów danych i zasobów archiwizowanych w instytucjonalnych repozytoriach.

Nowe, cyfrowe technologie w znaczący sposób zmieniły sposób funkcjonowania władz, są też kluczowym motorem modernizacji administracji publicznej, a podstawowymi celami ich wykorzystywania w zarządzaniu sektorem publicznym jest zapewnienie większej przejrzystości, efektywności i odpowiedzialności prowadzonych działań (choćby przez informowanie obywateli, co rządowe agencje robią z ich podatkami), zwiększanie udziału mieszkańców w kształtowaniu polityki publicznej i zacieśnianiu współpracy między instytucjami państwowymi, sektorem prywatnym i zwykłymi obywatelami. Podczas gdy zadania e-administracji, czy też administracji 1.0 koncentrują się głównie na dostarczaniu informacji urzędowej i usług drogą elektroniczną, ideą administracji 2.0 jest spożytkowanie potencjału koncepcji sieci 2.0 oraz mediów i narzędzi społecznościowych do budowy prawdziwie otwartego, transparentnego i opartego na zasadach partycypacji systemu władzy; w praktyce jednak, zwłaszcza w przypadku krajów rozwijających się, decydenci są nastawieni niechętnie do rozwoju strategii administracji 2.0 i przeznaczania na ten cel odpowiednich środków, brakuje też spójnych ram teoretycznych mogących służyć do lepszej promocji i rozumienia tego modelu. Aby zapełnić tę lukę i wyjaśnić szanse i zagrożenia związane z jego implementacją, w artykule omówiono i zilustrowano na przykładach podstawowe aplikacje 2.0, pojęcia administracji 2.0 oraz specyfikę i ewolucję wykorzystania ICT w procesach zarządzania, a następnie zaprezentowano konceptualne podejście do zarządzania przy pomocy mediów społecznościowych, z perspektywy obywateli.

Biblioteki są jednym ze środowisk, w których w coraz większym stopniu faworyzuje się podejmowanie decyzji oparte na dowodach, czyli gromadzonych i interpretowanych danych na temat złożonych procesów związanych z wyszukiwaniem informacji, a prowadzenie badań staje się dla tych instytucji niezmiernie istotne dla podtrzymania swojej roli, funkcjonalności i wizerunku. Coraz więcej bibliotekarzy akademickich poddaje więc ocenie świadczone usługi i prowadzi badania w celu poprawy ich jakości i dostosowania do aktualnych potrzeb użytkowników, oraz zwiększenia własnych szans na awans zawodowy. W artykule omówiono publikacje ukazujące się w trzech czołowych angielskojęzycznych czasopismach zakresu bibliologii i informatologii (BIN), koncentrujących się na zagadnieniach usług informacji naukowej.

Zjawiska, które w ciągu ostatnich kilkunastu lat w znaczący sposób zmieniły szkolnictwo wyższe i komunikację naukową to coraz szerszy dostęp do otwartych zasobów edukacyjnych i rozwój inicjatyw sieci 2.0, rozmywających tradycyjny podział na producentów i konsumentów informacji. Wikipedię można traktować jako miejsce łączące oba te trendy, gdyż jest ona gigantycznym otwartym repozytorium wiedzy, o znaczącym potencjalne dla procesów uczenia się, a także – przykładem oddolnej, wspólnej konstrukcji wiedzy na niespotykaną wcześniej skalę. Mimo, że zarówno dla ogółu społeczeństwa, jak i dla studentów, stanowi ona podstawowy punkt odniesienia przy poszukiwaniu i sprawdzaniu informacji, środowisko akademickie wydaje się nadal traktować ją nieufnie, a wielu wykładowców zabrania cytowania Wikipedii jako źródła informacji, gdyż jej artykuły nie mają oznaczonego autorstwa, co ma utrudniać weryfikację ich treści. Aby sprawdzić faktyczne nastawienie kadry uniwersyteckiej do tej darmowej encyklopedii oraz praktyki związane z jej wykorzystywaniem jako narzędzia edukacyjnego, autorzy przeprowadzili zakrojony na szeroką skalę sondaż online na dwóch dużych, publicznych uczelniach w Hiszpanii.

Zachodnie społeczeństwa starzeją się w bardzo szybkim tempie (szacuje się, że w 2050 r. 1/3 obywateli Hiszpanii będą stanowić ludzie po 55 r. życia). Jednocześnie, wraz z tym procesem, postępuje bardzo szybka ekspansja nowych technologii w codziennym życiu, a dla osób starszych funkcjonowanie w świecie nowych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych wiąże się z koniecznością pokonywania wielu barier. Zjawiska te są przedmiotem dużego zainteresowania naukowców i przeprowadzono wiele badań poświęconych sposobom integracji ICT w krajach rozwiniętych. W artykule przeanalizowano nawyki konsumenckie i zwyczaje związane z wykorzystywaniem nowinek technologicznych przez osoby starsze, koncentrując się na ich percepcjach, poziomie wiedzy i wykształcenia oraz stopnia adaptacji do nowych form komunikacji, w celu określenia, czy kompetencje cyfrowe tej grupy społecznej są wystarczająca, a dostępne zasoby audiowizualne – dopasowane do jej potrzeb, i czy starzejące się populacje są przygotowane na to, co ma im do zaoferowania Internet i do czego obligują je wprowadzane przez władze i przemysł innowacje (e-administracja, e-handel i in.). Badanie przeprowadzono w trzech krajach Unii Europejskiej: Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii. Autorzy podjęli w nim też próbę dokonania porównania uzyskanych wyników i sformułowania na tej podstawie wniosków i zaleceń, które mogłyby pomóc seniorom w lepszym wykorzystaniu możliwości zapewnianych przez ICT i zdobyciu umiejętności mierzenia się z wyzwaniami związanymi z życiem we współczesnym, cyfrowym społeczeństwie.

Wielu użytkowników bibliotek ma problemy z używaniem katalogów online, m.in. ze względu na złożoność wyszukiwania przedmiotowego w tych serwisach i przyzwyczajenie do szukania przez słowa kluczowe w stylu Google. Z tego względu w środowisku bibliotecznym zaczęto wskazywać na konieczność zaniechania wykorzystywania i rozwijania słowników kontrolowanych (SK) na rzecz opcji pełnotekstowego przeszukiwania rekordów bibliograficznych. Chcąc sprawdzić tezę, że hasła przedmiotowe nie odgrywają w katalogach istotnej roli, autorki (Tina Gross i Arlene G. Taylor) przeprowadziły w 2005 r. badanie mające określić wpływ słownika haseł przedmiotowych Biblioteki Kongresu (LCSH) na wyniki wyszukiwania przez słowa kluczowe. Odkryły, że gdyby usunąć hasła przedmiotowe z rekordów katalogowych, użytkownicy próbujący znaleźć dokumenty przez słowa kluczowe, nie dotarliby do ponad 1/3 (35,9%) trafień, które obecnie byliby w stanie uzyskać. Ponieważ część krytyków sugerowała, że przyjęte w ich projekcie badawczym założenia mogły mieć wpływ na uzyskane rezultaty (kwestionowano m.in. zawężenie wyników wyszukiwania do materiałów w jęz. angielskim i nieuwzględnienie, że dodanie do rekordów spisów treści i streszczeń mogłoby zminimalizować znaczenie SK), autorki postanowiły powtórzyć proces wyszukiwania w tym samym OPAC, po uzupełnieniu go automatycznie wzbogaconymi metadanymi i biorąc pod uwagę materiały we wszystkich językach.

Brytyjskie biblioteki, archiwa i muzea angażują się w coraz większym stopniu w projekty cyfrowej ochrony (CO) swoich zbiorów, z których rosnącą część stanowią materiały elektroniczne. Większość badań poświęconych dygitalizacji i cyfrowej archiwizacji dóbr kultury koncentruje się na analizie technicznych aspektów zachowania cyfrowych obiektów, mniej uwagi poświęca się natomiast kwestiom doboru cyfrowych materiałów do zabezpieczenia. W artykule skupiono się na analizie społecznego kontekstu procesów doboru mających podlegać ochronie zasobów, a zwłaszcza identyfikacji zainteresowanych nimi w Wielkiej Brytanii podmiotów i określeniu, w jaki sposób ich role, tradycje i zakres odpowiedzialności oraz wzajemne relacje mogą wpływać na praktyki archiwizacyjne i decyzje dotyczące wybieranych treści.

Interaktywne i partycypacyjne funkcje sieci 2.0 otwierają nowe możliwości współpracy i interakcji, co z kolei ma znaczący wpływ na zmiany sposobu produkcji, dystrybucji i dzielenia się informacją w środowisku naukowym oraz rozwój wiedzy. Wykorzystanie narzędzi społecznościowych w pracy badawczej to to także jeden z kluczowych elementów definiujących naukę 2.0, zajmującą się eksploracją nowych obszarów badań związanych z wdrażaniem nowych technologii internetowych i nowych środowisk komunikacyjnych na wszystkich etapach pracy naukowej. Istotną rolę w takim kooperatywnym, otwartym systemie pełnią centra informacyjne, takie jak biblioteki. W artykule omówiono ich obecne i przyszłe role w kontekście nauki 2.0 oraz oczekiwania naukowców wobec bibliotek i usług, jakie powinny świadczyć by wspierać codzienną pracę badaczy, wykorzystując jako studium przypadku dziedzinę ekonomii. Referowane badanie, stanowiące część większego projektu The Leibniz Research Alliance, poświęconego analizie „wartości dodanej skoncentrowanej na użytkowniku biblioteki 2.0”, zostało zainicjowane przez ZBW (Deutsche Zentralbibliothek für Wirtschaftswissenschaften) – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft: największą na świecie bibliotekę ekonomiczną z siedzibami w Kiel i Hamburgu (Niemcy). Jego celem było lepsze zrozumienie potrzeb i wymagań użytkowników ZBW.