Babin

Kodeks etyki ALA (American Library Association) wyszczególnia podstawowe wartości, jakimi powinni się kierować pracownicy bibliotek oraz etyczne zalecenia i wskazówki dotyczące zasad zachowania w złożonych sytuacjach, nie rozstrzyga jednak precyzyjnie jak powinni postępować bibliotekarze w sytuacji konfliktu zawodowych wartości, pozostawiając tę kwestię ich indywidualnym wyborom. Jedną z płaszczyzn takiego konfliktu jest udostępnianie e-książek w bibliotekach akademickich. W artykule przybliżono związane z tym etyczne dylematy, wynikające z kolizji zawodowych pryncypiów, i omówiono różne (zarówno etyczne, jak i mniej etyczne) opcje postępowania w takich przypadkach. Zaliczono do nich m.in. wyzwania związane z obsługą użytkowników spoza uczelni, zapewnianiem wysokiej jakości usług przy jednoczesnym poszanowaniu praw własności intelektualnej oraz równoważeniem potrzeb bieżących użytkowników i potrzeb przyszłych pokoleń

W 2011 roku australijski rząd przedstawił, określany jako przełomowy, projekt rozwoju Narodowej Szerokopasmowej Sieci (National Broadband Network – NBN), mający zapewnić wszystkim Australijczykom dostęp do Internetu i usług telefonicznych (zob. BABIN 2012/3/104). Wraz z rozszerzaniem się zasięgu NBN władze Australii nasiliły apele kierowane do instytucji kultury o udostępnianie online należących do nich zasobów. W 2012 roku na „otwieranie” kolekcji z budżetu państwa przeznaczono 39,3 mln dolarów. W rzeczywistości okazało się jednak, że pełne korzystanie z możliwości stwarzanych przez NBN jest ograniczane czynnikami ekonomicznymi, technologicznymi i prawnymi. Te ostatnie dotyczą prawa autorskiego, którego zapisy hamują upowszechnianie zasobów online.

Na całym świecie, ochrona autorskich praw majątkowych ma charakter czasowy, a po jej wygaśnięciu, zastrzeżone wcześniej dzieła trafiają do domeny publicznej i nie podlegają ograniczeniom dostępu, stając się częścią intelektualnej wspólnoty i podstawą dla rozwoju nowej wiedzy, twórczości i kreatywności, oraz umożliwiając bibliotekom ich szersze upowszechnianie dzięki projektom digitalizacyjnym. Ta wypracowana na mocy przepisów prawa autorskiego równowaga między interesem prywatnym a publicznym zaczęła być naruszana po pojawieniu się nowych form dystrybucji treści, m.in. w związku z restrykcjami nakładanym przez właścicieli stron internetowych, chcących kontrolować sposób wykorzystywania udostępnianych przez siebie dzieł w sposób wykraczający poza zakres prawa autorskiego. Artykuł poświęcono analizie różnego typu ograniczeń (licencyjnych, technicznych i in.) związanych z możliwością korzystania z nowozelandzkich książek znajdujących się w domenie publicznej, po ich przeniesieniu na formę cyfrową i umieszczeniu online.

Inicjatywy na rzecz budowy OpenCourseWare (OCW), czyli otwartych zasobów edukacyjnych to coraz bardziej popularny fenomen w środowisku akademickim, a liczba cyfrowych treści i kursów online oferowanych w wolnym dostępie przez uczelnie na całym świecie stale wzrasta; nie wypracowano jednak jak dotąd znormalizowanych zasad implementacji tego typu projektów, poszczególne platformy edukacyjne różnią się więc między sobą sposobem wewnętrznej organizacji, strukturą i infrastrukturą technologiczną. Materiały deponowane w repozytoriach OCW nie są też opisywanie w ujednolicony sposób, a jednym z największym wyzwań, przed jakimi stoi ruch Open Access jest heterogeniczność istniejących repozytoriów OCW i problemy związane ze współpracą międzyuczelnianą oraz możliwością wyszukiwania i ponownego wykorzystywania oferowanych zasobów. W artykule zaproponowano wykorzystanie modelu Linked Open Data jako ram dla stworzenia bardziej zintegrowanego i współoperatywnego systemu wymiany, odkrywania i współdzielenia danych i metadanych dostępnych w ramach modelu OCW, w tym przez strony OCW-Universia – konsorcjum promującego i upowszechniającego koncepcję otwartych platform edukacyjnych w krajach Ameryki Łacińskiej.

W artykule omówiono rolę i zasady rozwoju regionalnych i konsorcyjnych repozytoriów w Japonii, tworzonych w modelu współdzielonych archiwów, oraz ich wpływ na ekspansję ruchu Open Access w tym kraju. Przedstawiono także efekty realizowanych tam programów i inicjatyw mających promować koncepcję wspólnych, instytucjonalnych repozytoriów (WIR), ułatwiać ich implementację i wspierać, dzięki znacznej redukcji kosztów, upowszechnianie dorobku naukowego pracowników współpracujących w jego ramach instytucji.

W 2012 r. projekt Internet Archive (jedno z największych, otwartych cyfrowych archiwów na świecie) nawiązał współpracę z firmą BitTorrent Inc. oferując ponad milion plików ze swoich zbiorów przez sieć P2P, w celu zapewnienia użytkownikom łatwiejszego i szybszego dostępu do swoich zasobów. Jak dotąd, jest to jedyna tak duża i popularna biblioteka, która zdecydowała się na korzystanie z technologii peer-to-peer, kojarzonej powszechnie z piractwem internetowym, by ułatwić dystrybucję i redystrybucję zasobów znajdujących się w domenie publicznej. W artykule przedyskutowano specyfikę torrentów, związane z nimi kontrowersje, zalety i możliwości zastosowań protokołu BitTorrent w bibliotekach oraz przyjęcia zdecentralizowanego podejścia do zarządzania danymi, a także argumenty na rzecz szerszej implementacji tego oprogramowania przez wszystkie społeczności i instytucje, których nadrzędnym celem jest realizacja idei Open Access i upowszechniania wiedzy.

Fachowe piśmiennictwo dotyczące repozytoriów uczelnianych koncentruje się głównie na zagadnieniach związanych z ich tworzeniem, ustalaniem zawartości i pozyskiwaniem publikacji, często pomija się natomiast kwestie późniejszego wykorzystania zgromadzonych dokumentów przez użytkowników. Ponieważ repozytorium instytucjonalne (IR) Stanowego Uniwersytetu Utah (USU) ma za sobą wstępny okres organizacji i wkroczyło już w fazę dojrzałości, skupiono się na badaniu dotyczącym jego użytkowników końcowych.

Efektywność rozpowszechniania prac naukowych w naukowych czasopismach zależy w dużej mierze od postrzeganej reputacji, poczytności i poziomu dostępności danego tytułu oraz technicznej infrastruktury zapewnianej przez platformy wydawnicze autorom i czytelnikom, a decyzja, gdzie publikować swoje prace staje się obecne coraz bardziej istotna, gdyż od niej zależy przyszła kariera i perspektywy naukowców oraz ich dostęp do źródeł finansowania. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu oraz przeprowadzonego przez autorkę badania, omówiono różne czynniki mające wpływ na autorów specjalizujących się w badaniach z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN), przy wyborze miejsca publikacji swoich prac, a w szczególności znaczenie wskaźników bibliometrycznych i opcji związanych z otwartym dostępem w procesie podejmowania takich decyzji. Przeanalizowano również, czy często omawiany w literaturze przedmiotu, i związany z aktywnością naukową i kulturą badawczą, podział na praktyków i teoretyków BIN ma odzwierciedlenie w przypadku mechanizmów związanych z wyborem czasopism.

Autorka przedstawia swój raport z konferencji Future Publishing and Accessibility (Przyszłość publikowania i dostępności) zorganizowanej pod patronatem Duńskiego Ministerstwa Kultury i przy wsparciu Konsorcjum Daisy (Digital Accessible Information System), powołanego w celu rozwoju międzynarodowego systemu zapisu cyfrowych książek mówionych dla niewidomych i niedowidzących, oraz Nota – Narodowej Biblioteki Danii dla osób z dysfunkcją wzroku. Wydarzenie miało miejsce w Kopenhadze w dniach 13-14 czerwca 2013 r. i wzięło w nim odział 363 gości z 39 krajów, w tym m.in. Ray Kurzweil – pionier w dziedzinie technologii OCR i syntezy tekstu i mowy, pracujący obecnie dla firmy Google, Jimmy Wales – współzałożyciel Wikipedii oraz przedstawiciele bibliotek, wydawców, stowarzyszeń bibliotecznych (m.in. EBLIDA – Europejskiego Biura Stowarzyszeń Bibliotekarskich, Informacyjnych i Dokumentacyjnych) i rządowych organizacji. Oficjalnego otwarcia konferencji dokonała duńska minister kultury Mariane Jelved.

National Digital Newspaper Program (NDNP) – długofalowy projekt budowy otwartego, cyfrowego archiwum gazet o dużym znaczeniu historycznym, publikowanych w Stanach Zjednoczonych w latach 1836-1922, został uruchomiony w 2004 r. w ramach współpracy między federalną agencją National Endowment for the Humanities, zapewniającą programowi wsparcie finansowe i Biblioteką Kongresu (BK). Główne cele tej inicjatywy to zapewnienie powszechnego, publicznego dostępu online do amerykańskich gazet jako materiałów źródłowych do badań nad historia i kulturą tego kraju oraz do rekordów bibliograficznych i informacji o lokalizacji ponad 14 tys. tytułów prasowych wydawanych w tym kraju od XVII w. do chwili obecnej. Zdigitalizowane publikacje są archiwizowane przez BK i udostępniane na stronie Chronicling America: Historic American Newspapers. Stan Vermont dołączył do NDNP w 2010 r., po otrzymaniu przez Biblioteki Uniwersytetu Vermont 2-letniego grantu, mającego pomóc w budowie lokalnego zasobu cyfrowych gazet – Vermont National Digital Newspaper Program (VNDNP).