Babin

Coraz większa liczba czasopism naukowych wykorzystuje Open Journal System (OJS) – platformę przeznaczoną do zarządzania procesem wydawniczym, od momentu przesłania artykułów przez autorów, przez proces recenzji, redakcji i publikacji. System ten znacząco ułatwia dystrybucję publikacji naukowych w wolnym dostępie, niewiele uwagi poświęcono jednak jak dotąd ewaluacji wykorzystania udostępnianych za jego pośrednictwem otwartych czasopism (OC). Choć rutynowo gromadzi się statystyki dotyczące wykorzystania cyfrowych publikacji z OC, są one rozproszone w repozytoriach, w różnych plikach o niestandardowej strukturze, i zbierane bez związku z celami ekonomicznymi. W efekcie, porównywanie danych statystycznych jest dla naukowców i użytkowników niełatwym zadaniem, trudno też szacować społeczny wpływ tytułów w wolnym dostępie i odpowiednio planować ich rozwój. Jako możliwe rozwiązanie tego problemu, autorzy zaproponowali do oceny i porównania OC kartę wyników – wykorzystywane w biznesie narzędzie monitorowania strategicznych celów organizacji, traktując jako podstawę pomiary statystyczne zgodne z normą ISO 2789:2013 (Informacja i dokumentacja — Międzynarodowa statystyka biblioteczna), oraz architekturę techniczną dla publikacji statystyk, bazującą na technologiach Linked Data, opracowanych przez Politechnikę w Quito (Ekwador) oraz hiszpańskie i ekwadorskie uczelnie wyższe.

W artykule przedstawiono studium przypadku udanej implementacji w bibliotece akademickiej bazującego na WordPress repozytorium obiektów wiedzy (ang. learning object repository – LOR), mającego ułatwiać bibliotekarzom szersze dzielenie się materiałami dydaktycznymi online oraz pomóc w przygotowaniu i rozbudowie programów edukacji bibliotecznej. Omówiono w nim również szczegółowo praktyczne i techniczne implikacje wykorzystania oprogramowania WordPress do budowy LOR oraz wady i zalety tego rozwiązania.

Pod koniec 2012 r., mała grupa amerykańskich bibliotekarzy rozpoczęła nieformalną dyskusję na temat potencjalnych metod poprawy jakości metadanych wykorzystywanych do wyszukiwania zasobów elektronicznych oraz poprawy terminowości ich dystrybucji. Zwróciła się też z apelem o współpracę do OCLC, a dofinansowanie od tej organizacji pozwoliło na prowadzenie spotkań z przedstawicielami wydawców, agregatorów treści i dostawców baz wiedzy, mających umożliwić zebranie poglądów tych stron na temat wyzwań związanych z dystrybucją i zautomatyzowaną wymianą metadanych, oraz przeprowadzenie badań ankietowych wśród pracowników bibliotek. W 2013 r., działania te nabrały formalnego charakteru, a grupa zyskał oficjalną nazwę: E-Data Quality Working Group i zaczęła rozszerzać swój skład o reprezentantów kolejnych bibliotek, wydawców oraz dostawców danych i usług. Efektem jej prac był opublikowany w 2014 r. raport. pn. Success Strategies for Electronic Content Discovery and Access: a Cross-Industry White Paper, który spotkał się w środowisku bibliotecznym i branży informacyjnej z dużym zainteresowaniem. W artykule omówiono wyodrębnione przez grupę roboczą problemy związane z produkcją i rozpowszechnianiem dokładnych, wiarygodnych i aktualnych metadanych, zawarte w dokumencie rekomendacje oraz ich wpływ zarówno na dostawców, biblioteki i konsumentów usług informacyjnych w Stanach Zjednoczonych.

Mega czasopisma rozpowszechniane w wolnym dostępie (ang. open access mega-journals – OAMJ), są coraz ważniejszym elementem środowiska komunikacji naukowej. Zazwyczaj są to tytuły o bardzo szerokim zakresie tematycznym, agregujące dużą liczbę publikacji z różnych dyscyplin, a ich model ekonomiczny bazuje na pobieraniu opłat od autorów. Pierwszym wydawnictwem tego typu był PLOS One – w 2015 r. największe czasopismo na świecie, publikujące w tym czasie niemal 27,5 tys. artykułów z zakresu nauk ścisłych, medycyny i technologii, a po jego sukcesie, podobne tytuły zaczęli udostępniać także inni wydawcy. W ciągu ostatnich kilku lat zasady funkcjonowania OAMJ zaczęły wzbudzać nie tylko entuzjazm i nadzieje na zmianę zasad publikowania akademickiego, lecz także liczne kontrowersje, a ich miejsce w systemie naukowych praktyk jest kwestionowane. Wątpliwości budzi m.in. przyjęty system recenzowania, uwzględniający jedynie poprawność merytoryczną, co zdaniem części środowiska naukowego nie gwarantuje odpowiedniej selekcji treści i może grozić publikującym w takich pismach początkującym naukowcom zawodowym „samobójstwem”. Aby lepiej poznać fenomen OAMJ, w artykule przeanalizowano powiązane z nim dyskursy i debaty oraz przybliżono różne, omawiane w piśmiennictwie podejścia do mega czasopism w społeczności akademickiej oraz sposoby ich konceptualizacji.

W obecnych czasach, odróżnienie faktów od fikcji w wiadomościach i treściach publikowanych online jest olbrzymim wyzwaniem – nagłaśnianie i błyskawiczne rozpowszechnianie w sieciach społecznościowych i środkach masowego przekazu informacji o wydarzeniach, które nigdy nie miały miejsca, stało się w Stanach Zjednoczonych (jaki i na całym świecie) powszechnym zjawiskiem. Wg sondażu Pew Research Center z grudnia 2016 r., 23% Amerykanów nieświadomie bądź celowo udostępniało w sieci sfabrykowane doniesienia, a 64% odczuwało wątpliwości i dezorientację przy ocenie podstawowych faktów i zdarzeń. Zdaniem autorki, w walce z wprowadzanymi celowo do obiegu fake news, mającymi kształtować określone reakcje, postawy i wybory odbiorców, kluczową rolę mogą odebrać bibliotekarze, jako że mają odpowiednią wiedzę i ustaloną reputację jako eksperci w zakresie edukacji informacyjnej. W artykule omawia, w jaki sposób pracownicy bibliotek mogą pomagać uczniom i studentom w weryfikacji treści niewiadomego pochodzenia i nieustalonej prawdziwości oraz uczyć, jak odróżniać i traktować sceptycznie reklamy, artykuły sponsorowane i opinie ze źródeł o wyraźnych afiliacjach politycznych.

Dzięki popularyzacji inicjatyw Linked Open Data (LOD), coraz większa liczba czytelnej maszynowo wiedzy, zapisanej w formie wyrażeń RDF, jest dostępna w tzw. chmurze LOD. Prowadzi się w związku z tym wiele badań mających na celu sprawdzenie, w jakim zakresie informacje w tej postaci mogą posłużyć do rozwoju nowych usług opartych na wiedzy lub też do poprawy efektywności platform bazujących na intensywnym wykorzystywaniu wiedzy specjalistycznej (ang. knowledge-intensive platforms), takich jak systemy rekomendacyjne (SR). W artykule omówiono specyfikę SR korzystających z reprezentacji LOD, podstawowe techniki analizy czynnikowej i metody odkrywania zależności w danych oraz podstawy rekomendacji opartych na modelu grafów. Następnie przeanalizowano wpływ integracji wiedzy egzogenicznej (ang. exogenous konwledge), pochodzącej z chmury LOD na ogólną wydajność algorytmu SR opartego na grafach. Zaproponowano również metodę automatycznego wzbogacania systemu tego typu przez wybór zestawów atrybutów pochodzących z chmury LOD i omówiono oddziaływanie kilku rozpowszechnionych technik doboru zmiennych w takim środowisku rekomendacyjnym.

W artykule dokonano analizy zawartości Documentation et Bibliothèques (DB) za lata 1973-2013. Czasopismo zaczęło ukazywać się w 1955 r., początkowo jako Bulletin de l’ACBLF (Biuletyn Stowarzyszenia Francuskojęzycznych Kanadyjskich Bibliotekarzy). Po przekształceniu się ACBLF (Association Canadienne des Bibliothécaires de Langue Française) w ASTED (Association pour l’Avancement des Sciences et des Techniques de la Documentation – Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Teorii i Praktyki Dokumentacji Naukowo-Technicznej), czasopismo zmieniło nazwę na obecną. Zachowano ciągłość – nr 1 DB, który ukazał się w 1973 r. to wolumen 19. Od 2011 r., obok wersji papierowej, dostępna jest cyfrowa. Aby zapewnić większą przejrzystość analizy, badany okres podzielono na 7 odcinków czasowych – w każdym z nich ukazało się od 20 do 24 numerów BD (w latach 1989-1995 – 28 numerów).

E-książki odgrywają coraz ważniejszą rolę w zbiorach bibliotecznych, jednak ze względu na liczbę tych publikacji oraz specyfikę modeli dostępu, zakładających np. ograniczony równoczesny użytek, ich udostępnianie i wyszukiwanie wiąże się z wieloma wyzwaniami. National Information Standards Organization (NISO) – amerykańska organizacja zajmująca się opracowywaniem i popularyzacją standardów oraz rekomendowanych praktyk dla społeczności bibliotecznej i dostawców usług informacyjnych, angażuje się od kilku lat w debaty i analizy dotyczące różnych aspektów udostępniania e-książek w bibliotekach. Działania te koncentrują się m.in. na inicjowaniu dyskusji w grupach fokusowych i bezpośrednich spotkań z zainteresowanymi stronami oraz organizacji wydarzeń edukacyjnych, takich jak wirtualne konferencje i webinaria. Dwa nowe projekty NISO: The Flexible API Framework for E-Content in Libraries (Elastyczna struktura API dla treści cyfrowych w bibliotekach) oraz E-Book Bibliographic Requirements in the Sale, Publication, Discovery, Delivery and Preservation Supply Chain (Bibliograficzne wymagania dla e-książek w sprzedaży, publikacji, wyszukiwaniu, zachowywaniu i łańcuchach dostaw) mają zapewnić uzgodnione rekomendacje dla poprawy infrastruktury dla ebooków w bibliotekach.

Dostawcy usług publicznych w wielu krajach Europy muszą radzić sobie z silną presją dotyczącą optymalizacji działań i ograniczania budżetów zasilanych z pieniędzy podatników, przy czym społeczne znaczenie instytucji kultury i nauki oceniane jest często na tle służb takich jak opieka zdrowotna czy społeczna, transport publiczny czy wymogi bezpieczeństwa związane z bieżącą sytuacją polityczną. Przy takich porównaniach, dostawcy usług kulturalnych i informacyjnych stawiani są zawsze na ostatnim miejscu, a brak skutecznej reakcji dyrekcji instytucji kultury, w tym bibliotek, na oczekiwania związane ze zwiększaniem efektywności skutkuje zazwyczaj ograniczaniem części serwisów i spadkiem ich jakości lub zamykaniem niektórych placówek. Według autorów, konieczne jest więc prowadzenie pomiarów wartości usług i gromadzenie możliwie pełnych i precyzyjnych informacji dotyczących ich użyteczności. W ostatnich latach wartość bibliotek publicznych mierzono zwykle przy użyciu metody wyceny warunkowej, pozwalającej na odkrycie preferencji użytkowników. W podejściu tym rzadko sprawdzano wartość poszczególnych usług, koncentrując się na całokształcie działalności, mimo że ogólna ocena biblioteki nie pozwala na identyfikację konkretnych potrzeb w sferze zarządzania. W artykule skupiono się więc na ewaluacji najważniejszej i najdroższej z usług bibliotecznych – wypożyczeń książek i określeniu zwrotu z inwestycji dla indywidualnych transakcji, przy użyciu metody WTP (ang. willingness to pay) oraz na analizie czynników społeczno-ekonomicznych mogących wpływać na wartości WTP i wybory użytkowników w sytuacji, gdy uzyskanie w bibliotece poszukiwanego tytułu byłoby niemożliwe.

Ze względu na szybki wzrost cen czasopism i książek naukowych oraz subskrypcji baz danych, coraz więcej bibliotek i organizacji bibliotecznych optuje za otwartym dostępem do tych materiałów, wiele z nich tworzy też uczelniane repozytoria, do których pracownicy naukowi mogą przesyłać pełnotekstowe artykuły, udostępniając je publicznie członkom własnych jednostek naukowych oraz odbiorcom na całym świecie. Z badań wynika, że społeczność akademicka preferuje model open access, gdyż przyśpiesza on popularyzację wyników badań i podnosi statystyki wykorzystania, prowadzenie instytucjonalnych repozytoriów (IR) wiąże się jednak z koniecznością regulacji kwestii praw autorskich (PA) i własności publikowanych materiałów. W artykule przeanalizowano, jak biblioteki odpowiedzialne za budowę IR radzą sobie z tymi wyzwaniami i jakie praktyki stosuje się obecnie przy uzyskiwaniu zezwoleń na rozpowszechnianie publikacji w otwartym dostępie.