Babin

Ruch na rzecz otwartego oprogramowania (OSS – open source software) ma znaczący wpływ na rynek informatyczny, a aplikacje o otwartym kodzie źródłowym są też coraz szerzej akceptowane w środowisku bibliotecznym, jako alternatywa dla komercyjnych rozwiązań w czasach ograniczeń budżetowych, głównie ze względu na minimalne koszty nabycia, potencjalnie niższe koszty obsługi i lepsze możliwości dopasowania do specyficznych potrzeb różnych grup użytkowników, oraz coraz szerszy wybór otwartych, bibliotecznych platform i systemów (np. Evergreen, Koha, Dspace czy Greenstone). Piśmiennictwo poświęcone producentom OSS jest bardzo obszerne, natomiast stosunkowo niewiele uwagi poświęcono jak dotąd analizie charakterystyki programistów zaangażowanych w rozwój otwartego bibliotecznego oprogramowania (LOSS – library open source software) oraz powodów skłaniających ich do udziału w przeznaczonych dla bibliotek i bazujących na wolontariacie projektach. Aby pomóc poznać wartości, którymi kierują się takie osoby, a tym samym lepiej promować, wspierać i motywować ich pracę, autorzy przeprowadzili sondaż online wśród 126 informatyków LOSS powiązanych z portalami SourceForge, Foss4Lib i Code4Lib.

Dużą przeszkodą w zachowaniu cyfrowych treści dla przyszłych pokoleń badaczy są kwestie ekonomiczne, czyli brak zrównoważonych modeli biznesowych zapewniających odpowiednie źródła finansowania organizacyjnych i technicznych procesów archiwizacji i stabilne podstawy dla długotrwałej cyfrowej ochrony. Problem ten dotyczy również inicjatyw realizowanych w środowisku bibliotecznym, takich jak LOCKSS – Lots of Copies Keep Stuff Safe (zob. BABIN 2007/1/25), czyli w wolnym przekładzie: dużo kopii chroni dane. Program ten powstał w 1998 r. w celu opracowania bezpłatnych narzędzi o otwartym kodzie źródłowym służących do bezpiecznej archiwizacji i zabezpieczenia zasobów elektronicznych w modelu peer-to-peer i zapewnienia wsparcia korzystającym z niego bibliotekom i wydawcom, a obecnie ok. 20 sieci bibliotecznych i naukowych wykorzystuje tę technologię do tworzenia i przechowywania kopii zapasowych książek, czasopism, urzędowej dokumentacji, zbiorów danych i zasobów archiwizowanych w instytucjonalnych repozytoriach.

Aktywne uczestnictwo w środowiskach technologicznych może odgrywać istotną rolę w poprawie zdrowia i jakości życia osób starszych, pozwalając im m.in. na większą niezależność i kreatywność, tworzenie nowych sieci społecznych, unikanie samotności i izolacji oraz na zapewnienie lepszego dostępu do usług związanych z opieką zdrowotną, społeczną czy kulturą. Z badań wynika, że seniorzy korzystający z Internetu cieszą się lepszą kondycją, chętniej angażują się w różnego typu aktywności i doświadczają mniej problemów psychicznych i adaptacyjnych niż ich wykluczeni cyfrowo rówieśnicy, partycypują też w szerszym zakresie w życiu społecznym. Odsetek użytkowników sieci www w tej grupie wiekowej różni się w zależności od kraju, a w Hiszpanii jeszcze kilka lat temu był on stosunkowo niski, a jako główne przyczyny tego stanu rzeczy wskazywano niską ocenę jej użyteczności w życiu codziennym oraz ograniczenia funkcjonalne i ekonomiczne. Autorzy postanowili przeanalizować relacje hiszpańskich seniorów z ICT oraz ewolucję tych relacji, w tym podstawowych wskaźników, takich jak dostępność i wykorzystanie technologii, prezentując wyniki serii sondaży prowadzonych w latach 2004-2012 wśród słuchaczy uniwersyteckich programów aktywizacji dorosłych po 55 roku życia.

Nowe, cyfrowe technologie w znaczący sposób zmieniły sposób funkcjonowania władz, są też kluczowym motorem modernizacji administracji publicznej, a podstawowymi celami ich wykorzystywania w zarządzaniu sektorem publicznym jest zapewnienie większej przejrzystości, efektywności i odpowiedzialności prowadzonych działań (choćby przez informowanie obywateli, co rządowe agencje robią z ich podatkami), zwiększanie udziału mieszkańców w kształtowaniu polityki publicznej i zacieśnianiu współpracy między instytucjami państwowymi, sektorem prywatnym i zwykłymi obywatelami. Podczas gdy zadania e-administracji, czy też administracji 1.0 koncentrują się głównie na dostarczaniu informacji urzędowej i usług drogą elektroniczną, ideą administracji 2.0 jest spożytkowanie potencjału koncepcji sieci 2.0 oraz mediów i narzędzi społecznościowych do budowy prawdziwie otwartego, transparentnego i opartego na zasadach partycypacji systemu władzy; w praktyce jednak, zwłaszcza w przypadku krajów rozwijających się, decydenci są nastawieni niechętnie do rozwoju strategii administracji 2.0 i przeznaczania na ten cel odpowiednich środków, brakuje też spójnych ram teoretycznych mogących służyć do lepszej promocji i rozumienia tego modelu. Aby zapełnić tę lukę i wyjaśnić szanse i zagrożenia związane z jego implementacją, w artykule omówiono i zilustrowano na przykładach podstawowe aplikacje 2.0, pojęcia administracji 2.0 oraz specyfikę i ewolucję wykorzystania ICT w procesach zarządzania, a następnie zaprezentowano konceptualne podejście do zarządzania przy pomocy mediów społecznościowych, z perspektywy obywateli.

W artykule omówiono system bibliotek publicznych Słowenii, w tym jego podstawy prawne, strukturę, typy bibliotek, ich podstawowe zadania i funkcje, zasady organizacji i finansowania, oraz poziomu wykorzystania dostępnych zasobów i usług, a następnie zaprezentowano realizowany przez słoweńską bibliotekę narodową projekt przestrzennej analizy sieci bibliotecznej, przybliżając jego założenia i cele, przyjętą metodologię, otrzymane rezultaty, zakres wpływu i potencjalne możliwości adaptacji w innych środowiskach, w celu poprawy jakości obsługi użytkowników.

Urządzenia mobilne (palmtopy, smartfony, tablety, czytniki e-książek i in.) są w dzisiejszych czasach niemal wszechobecne, a dla wielu studentów stanowią one podstawowe narzędzie służące do wyszukiwania informacji i dostępu do zasobów online, biblioteki akademickie nie mogą więc pozwolić sobie na ignorowanie tego trendu. Wielość dostępnych na rynku produktów oraz sposobów świadczenia mobilnych usług jest jednak na tyle duża, że ich wdrażanie, wymagające dodatkowych nakładów pracy, czasu i pieniędzy, może wydawać się trudnym zadaniem. Aby zaoferować bibliotekom punkt wyjścia dla takich inwestycji i stworzyć model najlepszych praktyk na poziomie uniwersyteckim, w artykule przeanalizowano obecny stan serwisów dla użytkowników przenośnego sprzętu w 100 bibliotekach najwyżej notowanych uczelni wyższych w Stanach Zjednoczonych, w tym zakres oferowanych w nich usług, stosowane procedury i napotykane wyzwania.

Zachodnie społeczeństwa starzeją się w bardzo szybkim tempie (szacuje się, że w 2050 r. 1/3 obywateli Hiszpanii będą stanowić ludzie po 55 r. życia). Jednocześnie, wraz z tym procesem, postępuje bardzo szybka ekspansja nowych technologii w codziennym życiu, a dla osób starszych funkcjonowanie w świecie nowych rozwiązań informacyjno-komunikacyjnych wiąże się z koniecznością pokonywania wielu barier. Zjawiska te są przedmiotem dużego zainteresowania naukowców i przeprowadzono wiele badań poświęconych sposobom integracji ICT w krajach rozwiniętych. W artykule przeanalizowano nawyki konsumenckie i zwyczaje związane z wykorzystywaniem nowinek technologicznych przez osoby starsze, koncentrując się na ich percepcjach, poziomie wiedzy i wykształcenia oraz stopnia adaptacji do nowych form komunikacji, w celu określenia, czy kompetencje cyfrowe tej grupy społecznej są wystarczająca, a dostępne zasoby audiowizualne – dopasowane do jej potrzeb, i czy starzejące się populacje są przygotowane na to, co ma im do zaoferowania Internet i do czego obligują je wprowadzane przez władze i przemysł innowacje (e-administracja, e-handel i in.). Badanie przeprowadzono w trzech krajach Unii Europejskiej: Wielkiej Brytanii, Francji i Hiszpanii. Autorzy podjęli w nim też próbę dokonania porównania uzyskanych wyników i sformułowania na tej podstawie wniosków i zaleceń, które mogłyby pomóc seniorom w lepszym wykorzystaniu możliwości zapewnianych przez ICT i zdobyciu umiejętności mierzenia się z wyzwaniami związanymi z życiem we współczesnym, cyfrowym społeczeństwie.

Biblioteki muszą dostosowywać swoje obiekty do aktualnych potrzeb i zachowań użytkowników, i – wraz z pojawianiem się nowych trendów dotyczących np. używania przenośnych urządzeń, materiałów cyfrowych czy pracy zespołowej, dokonywać strukturalnych zmian w miejscach przeznaczonych pierwotnie do przechowywania tylko fizycznych zasobów (instalacje dodatkowego okablowania, WiFi, adaptacja pomieszczeń do potrzeb grup, cichej pracy itp.). Wiedza na temat sposobów wykorzystania przestrzeni bibliotecznej przez użytkowników jest kluczowym warunkiem jej odpowiedniej organizacji i planowania, niestety często biblioteczne projekty modernizacji czy renowacji bazują głównie na wytycznych projektowych, a nie na wynikach badań nad faktycznymi zachowaniami użytkowników, a badania takie – jeśli już się je prowadzi, ograniczają się głównie do nieformalnych obserwacji gości biblioteki lub sprawdzania ich preferencji np. przy pomocy ilościowych sondaży. Aby pomóc bibliotekarzom w gromadzeniu wiarygodnych danych pozwalających uzyskać pełny obraz aktywności czytelników, w artykule zaproponowano nowe podejście do analizy przestrzennej: visual traffic sweeps (VTS), czyli wirtualne kontrole ruchu, łączące tradycyjne metody obserwacyjne z technikami wizualizacji GIS (systemów informacji geograficznej).

Participatory library – biblioteka partycypacyjna (zob. babin.bn.org.pl/?p=1534), to termin odnoszący się do idei zakładającej, że w pełni zintegrowany system biblioteczny musi pozwalać użytkownikom na współkształtowanie nie tylko peryferyjnych, ale także podstawowych funkcji bibliotecznych, takich jak systemy katalogowe. Realizacja tych założeń jest coraz łatwiejsza dzięki nowym technologiom ułatwiającym zmianę relacji między bibliotekarzami a odbiorcami, którzy mogą być już nie tylko konsumentami usług, lecz współtwórcami i dostawcami informacji. Przyjmując taki właśnie, partycypacyjny, skoncentrowany na użytkowniku punkt widzenia, w bibliotece Uniwersytetu Tsinghua (TU) w Chinach, stworzono, posiłkując się technologiami sztucznej inteligencji (AI), mówiącego chatbota (zob. babin.bn.org.pl/?p=1164) o nazwie Xiaotu, który odgrywa rolę bibliotekarza w różnych lokalizacjach, pozwalając zainteresowanym czytelnikom na uczestniczenie w kształtowaniu zbiorów w inteligenty i interaktywny sposób.

Oprogramowanie filtrujące instalowane jest w bibliotekach szkół wyższych w celu monitorowania i/lub blokowania dostępu do potencjalnie obraźliwych, niewiarygodnych lub sprzecznych z prawem treści online, w tym określonych stron www, adresów IP oraz rezultatów wyszukiwań selekcjonowanych na poziomie słów kluczowych. W Stanach Zjednoczonych jest wiele uczelni akademickich aktywnie kontrolujących studentom i personelowi dostęp do Internetu, lub planujące wprowadzenie ograniczeń dostępności, mimo że nie ma wiążących przepisów wymagających od instytucji szkolnictwa wyższego filtrowania zawartości sieci www. Brakuje jednak danych nt. skali tego zjawiska i powodów dla których wprowadza się w społeczności akademickiej tego typu rozwiązania. Jako że instalowanie narzędzi zabezpieczających może utrudniać prowadzenie badań i naruszać standardy AAUP (American Association of University Professors), oraz unieważniać prawa do swobody wypowiedzi i wolności prasy, gwarantowane na mocy pierwszej poprawki do Konstytucji Stanów Zjednoczonych, autorzy postanowili sprawdzić poglądy bibliotekarzy i decydentów (przedstawicieli administracji, profesury i zarządów działów IT) na używanie internetowych blokad i ich potencjalny wpływ na wolność akademicką.