Babin

Nowoczesne technologie, w tym zautomatyzowane systemy obsługi wypożyczeń, zwrotów i dostarczania dokumentów, w połączeniu z wykorzystaniem elektronicznego monitoringu pozwalają na wprowadzenie w bibliotekach publicznych nowych modeli usług, w tym także pełnej samoobsługi. Pierwsze biblioteki bez personelu powstały w Singapurze (por. BABIN 2004/1/2/28) i na Tajwanie, a od kilku lat filie biblioteczne działające przez określoną cześć godzin bez obecności pracowników otwiera się także w Danii (por. BABIN 2008/1/65), głównie na terenach podmiejskich i wiejskich, pod nazwą otwartych bibliotek (OB). W artykule omówiono duńskie doświadczenia związane z funkcjonowaniem takich placówek, w tym sposoby ich wykorzystania, przeanalizowano też czynniki decydujące o sukcesie lub niepowodzeniu tego typu przedsięwzięć.

Autor artykułu, przez wiele lat przewodniczący LIBER i CERL oraz długoletni dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Göttingen, prezentuje najnowsze osiągnięcia niemieckich bibliotek akademickich, publicznych i szkolnych. Biblioteki przeżywają swój renesans, a nowe technologie stwarzają im nowe szanse. Budowane są nowe siedziby bibliotek naukowych i publicznych, przystosowane do ich nowych funkcji.

Przyszłość bibliotek naukowych wytyczył raport komisji „Przyszłość infrastruktury informacyjnej”, w którym określono obszary, które powinny być unowocześnione i rozwijane we współpracy wielu instytucji: licencje krajowe, archiwizacja źródeł cyfrowych, dokumenty nietekstowe dla nauki, środowisko wirtualne dla badań naukowych, digitalizacja dziedzictwa kulturowego, Open Access dla nauki, kompetencje informacyjne oraz kształcenie.

Wśród czynników mogących się przyczyniać do spadku zainteresowania usługami bibliotek publicznych i utrwalania ich wizerunku jako instytucji archaicznych i zbędnych, wymienia się, poza cięciami budżetowymi, szybki rozwój rynku e-książek, możliwość ściągania informacji, muzyki i filmów z Internetu, rosnący wpływ mediów 2.0 na życie społeczne czy dostępność wielofunkcyjnych telefonów komórkowych zapewniających błyskawiczny dostęp do różnego typu serwisów i danych. Szans na zabezpieczenie i utrzymanie pozycji bibliotek jako instytucji popularnych i użytecznych autorka upatruje w całkowitej zmianie myślenia o ich roli i funkcji. W swojej dyskusyjnej pracy, zaprezentowanej po raz pierwszy na konferencji IFLA w Puerto Rico w sierpniu 2011 r, przedstawia przykłady najbardziej innowacyjnych i cieszących się akceptacją użytkowników projektów reorganizacji tego typu placówek oraz nowych modeli usług, dostosowanych do wymogów i wyzwań współczesnego świata i pozwalających z nadzieją patrzyć na przyszłość bibliotek publicznych.

W drugiej połowie XX wieku nastąpił szybki rozwój bibliotek i czytelnictwa, również w archiwach zwiększyła się liczba dokumentów administracyjnych, co przyspieszyło modernizację organizacji zasobów archiwalnych i udostępnianie ich użytkownikom. Biblioteki i archiwa rozwijały się równolegle osiągając coraz większą specjalizację i odrębność w zakresie komputeryzacji, standardów opisu danych, formatów stosowanych w systemach komputerowych, organizacji sieci krajowych i międzynarodowych. Kryzys ekonomiczny oraz cyfryzacja na masową skalę przyczyniły się do upowszechnienia idei współpracy różnych instytucji. Także biblioteki i archiwa współpracują obecnie w wielu dziedzinach. Poszukują m.in. zbliżenia zasad opisu dokumentów archiwalnych i bibliotecznych oraz poprawy informacji o zbiorach, gdyż ze względu na różne formaty nie można jednocześnie efektywnie przeszukiwać na wspólnych portalach baz bibliotecznych w formacie UNIMARC i archiwalnych w formacie EAD (Encoded Archival Description). Wyszukiwanie jest zawodne, gdyż nie obejmuje wielu elementów opisu zawartych w obu formatach. Biblioteka Narodowa Francji prowadzi prace nad wykorzystaniem formatu EAD do opisywania rękopisów bibliotecznych.

Finlandia ma bardzo dobrze rozwinięte sieci biblioteczne, z których usług korzysta ponad 80% obywateli, i długą tradycję współpracy miedzy bibliotekami różnego typu (por. babin.bn.org.pl/?p=1099). W artykule omówiono historię powstania, strukturę organizacyjną i zakres działalności wspólnej, dwujęzycznej (fińsko-szwedzkiej) biblioteki uniwersyteckiej Tritonia w mieście Vaasa, powstałej z połączenia lokalnych bibliotek 3 uczelni wyższych: fińskojęzycznego Uniwersytetu Vaasa oraz Åbo Akademi (główny kampus w Turku) i Hanken Svenska Handelshögskolan (główny kampus w Helsinkach), ze szwedzkim językiem wykładowym. Celem tego projektu było zapewnienie dwujęzycznych usług biblioteczno-informacyjnych i dostępnych dla każdego, drukowanych i elektronicznych zasobów w jednej lokalizacji oraz stworzenie centrum edukacyjnego, oferującego m.in. przysposobienie informacyjne dla studentów i kadry naukowej i środowisko do pracy naukowej i miejsce spotkań, a także organizacja wspólnych licencji na bazy dane i e-zasoby i prowadzenie wspólnej polityki gromadzenia.

Karta Bibliotek to dokument opracowany we Francji w roku 1991 przez Wyższą Radę ds. Bibliotek (Conseil supérieur des bibliothèques) – organ opiniodawczy działający w latach 1989-2006. Przez dwadzieścia lat Karta była rodzajem kodeksu określającego misję i kierunki rozwoju francuskich bibliotek, stanowiąc punkt odniesienia w statutach bibliotek, strategiach rozwoju bibliotekarstwa i raportach oceniających stan lokalnego bibliotekarstwa. Autor artykułu, pracownik naukowy Uniwersytetu w Nancy specjalizujący się w badaniach użytkowników bibliotek, rozważa czy Karta jest nadal aktualna.

We Francji trwa dyskusja nad wprowadzeniem licencji zbiorowych na poziomie krajowym dla bibliotek i ośrodków naukowych. W roku 2010 Pierre Carbone, pracownik Generalnej Inspekcji Bibliotek, na zlecenie ministra szkolnictwa wyższego i nauki opracował raport pt. ”Koszty, korzyści i ograniczenia wspólnego zarządzania zasobami elektronicznymi: porównanie przykładów zagranicznych i wnioski”. Raport zaleca uruchomienie wieloletniego krajowego programu zakupu licencji finansowanego z budżetu państwa oraz przez wyższe uczelnie i ośrodki naukowe, ujednolicenie podatku VAT na źródła tradycyjne i elektroniczne, opracowanie bardziej elastycznych modeli licencji pozwalających na roczne modyfikacje, zawarcie w umowach tego typu zasady wolnego udostępniania dzieł po upływie określonego okresu czasu, monitorowanie naukowymi metodami wpływu zcentralziowanego zakupu zasobów elektronicznych na koszty funkcjonowania bibliotek i prowadzenie systematycznych badań wg określonych wskaźników kosztów korzystania z dokumentów elektronicznych.

Wielojęzyczne biblioteki cyfrowe (WBC) tworzą warunki dla rozwoju, współpracy i porozumienia na poziomie międzynarodowym; wzmacniają globalną infrastrukturę informacyjną, promują różnorodność, a zarazem lokalne kultury. W artykule przedstawiono badanie, którego celem było określenie kluczowych cech WBC i zidentyfikowanie strategii pomocnych przy tworzeniu i rozwoju platform tego typu. Przeanalizowano i porównano cztery amerykańskie WBC, działające zgodnie z zasadą wolnego dostępu: Projekt Gutenberg (PG), Meeting of Frontiers (MF), Latin American Open Archives Portal (LAOAP) i International Children’s Digital Library (ICDL). Dane zgromadzono na podstawie analizy stron internetowych ww. platform oraz publikacji na ich temat.

Autorka przedstawia dokonujące się w ostatnich latach zmiany w organizacji współpracy fińskich bibliotek. Instytucje te były zawsze przykładem efektywnej kooperacji. Od lat 70. biblioteki uniwersyteckie realizują wspólnie zadania związane z katalogowaniem zbiorów i komputeryzacją, a na początku lat 90. utworzyły sieciowy system bibliotek Linnea obejmujący też niektóre biblioteki naukowe. Na początku pierwszej dekady XXI w. wszystkie kategorie bibliotek: akademickie, publiczne, specjalne, należały do konsorcjów i ciał doradczych. Sieci bibliotek są dobrze zorganizowane: posiadają struktury administracyjne (biuro, personel, środki finansowe) zarządzające wspólnymi przedsięwzięciami.

W Stanach Zjednoczonych nie milkną protesty związane z obcinaniem dotacji dla bibliotek i związanym z tym ograniczaniem dostępności ich usług, postulaty bibliotekarzy i użytkowników nie zawsze są jednak w stanie przebić się do masowych mediów i wzbudzić pożądane reakcje decydentów, przydatne są więc nowe, kreatywne i skuteczne metody nagłaśniania trudnej sytuacji finansowej tych instytucji i społecznych konsekwencji rządowych oszczędności podejmowanych kosztem sektora publicznego. W artykule przedstawiono wskazówki i zalecenia dotyczące efektywnych strategii szukania wsparcia dla postulatów bibliotek oraz mobilizacji i aktywizacji w tym celu lokalnych społeczności.