Babin

Jakościowa analiza sposobu korzystania z mediów internetowych niesie ze sobą wiele wyzwań – ze względu na naturę sieci oraz wielość i złożoność kanałów komunikacyjnych trudno jest zastosować tradycyjne metody, wymagające m.in. określenia terenu badań i obserwacji uczestników. W artykule scharakteryzowano etapy rozwoju badań nad nowymi mediami i ich odbiorcami, a następnie przedstawiono propozycję metodologii jakościowej, pozwalającej na poznawanie zachowań użytkowników w cyberprzestrzeni; omówiono też wyniki projektu badawczego przeprowadzonego zgodnie z tą metodologią.

Modele organizacji wiedzy (OW) zgodne z potrzebami użytkowników (ang. user based) i bazujące na kogniwistyce zaczęły się rozwijać w latach 70. i 80. ubiegłego wieku, wraz z badaniami z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej i społecznymi przemianami zachodzącymi w tych dekadach, określanymi w literaturze jako rewolucja zorientowana na użytkownika (koncentracja projektowania, strategii biznesowych i politycznych, metodologii i praktyki różnych dyscyplin nauki na odbiorcach produktów, działań, systemów i usług). Artykuł poświęcono przybliżeniu specyfiki tego trendu oraz krytycznej analizie teoretycznych podstaw kognitywistycznych i bazujących na użytkowniku podejść do OW.

Szybki rozwój i wzrost wykorzystania bibliotek cyfrowych (BC) sprawia, że coraz większą wagę przywiązuje się do jakościowej ewaluacji systemów informacyjnych tego typu, a jednym z głównych aspektów oceny BC mających służyć społecznościom użytkowników, jest ich opinia nt. tych serwisów. W literaturze wymienia się wiele różnych zestawów kryteriów pozwalających na ewaluację BC z perspektywy użytkownika oraz narzędzi pomiaru opinii użytkowników i analizy zebranych danych. W artykule, na podstawie przeglądu fachowego piśmiennictwa, omówiono główne nurty badań z tej dziedziny, sposoby rozumienia użyteczności i przydatności BC i różne podejścia do ich oceny, skoncentrowane na odbiorcy.

Internet stał się kluczowym elementem wielu dziedzin, takich jak handel, bankowość, usługi czy polityka, a relacje w świecie wirtualnym mają istotny wpływ na realne życie ludzi. Pytanie, czy sieć może być źródłem wiarygodnych danych dla badań społecznych, pozostaje jednak otwarte. W artykule przedstawiono problematykę prowadzenia badań w Internecie, a następnie omówiono projekt, w którym przy doborze próby wykorzystano serwis społecznościowy (SS) Facebook. Zaznaczono, że do tej pory możliwości wykorzystania SS jako narzędzi badawczych nie była szeroko analizowana, a opisane badanie ma dostarczyć dowodów empirycznych nt. zalet i słabości wykorzystania sondaży online w badaniach społecznych.

Projektowanie przestrzeni bibliotek, ich ocena jako miejsca (por. BABIN 2006/2/83, BABIN 2008/3/171, babin.bn.org.pl/?p=730) oraz ewaluacja potrzeb użytkowników to bardzo popularne tematy w piśmiennictwie z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Określenie najlepszego sposobu pozyskiwania informacji o ich zachowaniu bywa jednak wyzwaniem. Metody ilościowe umożliwiają zdobycie danych liczbowych nt. działań podejmowanych przez klientów bibliotek, jakościowe – uzyskanie prywatnych opinii, odczuć i indywidualnych ocen użytkowników, informacje te są jednak niemierzalne. W artykule omówiono wyniki badania, w ramach którego sprawdzano, czy wyniki ilościowej obserwacji użytkowników oraz jakościowej analizy ich oczekiwań będą się znacząco różniły, czy uzupełniały i czy można na ich podstawie stworzyć pełny obraz potrzeb studentów i kadry naukowej i dostosować do nich odpowiednio pomieszczenia biblioteki akademickiej w celu poprawy komfortu jej użytkowania.

Pojęcie społeczeństwa informacyjnego zyskało popularność wśród naukowców i badaczy już w latach 60. ubiegłego wieku, a dekadę później alfabetyzacja informacyjna (AI) została uznana po raz pierwszy za cel polityczny, jednak jak dotąd, w literaturze akademickiej, nie poświęca się zbyt wiele miejsc politycznym wymiarom edukacji informacyjnej. W celu racjonalizacji procesu opracowywania konkretnych i skoordynowanych działań tym kierunku, w artykule zaproponowano podział dyskursu poświęconego AI z uwzględnieniem 3 różnych perspektyw analizy: 1) społeczno-politycznej – badanie AI jako celu społecznego (edukacja dla informacji; 2) dyscyplinarnej – badanie AI jako formy nauki o informacji (kultura informacji); 3) kognitywistycznej – badanie AI jako formy osobistych kompetencji (umiejętności informacyjne), zgodnie z założeniami przyjętymi w działaniach EnIL – europejskiej sieci na rzecz AI, zajmującej się m.in. opracowywaniem wspólnych programów badawczych, prowadzeniem badań, gromadzeniem porównywalnych danych i współpracą w zakresie AI w Europie. Przedstawiono również ramy teoretyczne dla analizy i porównania polityki względem AI w różnych krajach Unii Europejskiej.

Autorka uważa, że zmiany cywilizacyjne w post industrialnym społeczeństwie zmuszają naukowców do wypracowania nowych koncepcji badawczych w naukach humanistycznych i społecznych. Konieczna staje się rewizja dotychczasowych metod, programów badawczych i  założeń filozoficznych oraz ustalenie nowych strategii badań.

Badanie etnograficzne (BE) to jakościowa metoda badawcza wypracowana na gruncie antropologii i socjologii, wykorzystywana też przez inne dziedziny nauki. W artykule omówiono różne szkoły etnografii oraz leżące u ich podstaw pojęcia i teorie, a także historyczne przykłady wykorzystania metod etnograficznych i ich zastosowanie w środowisku bibliotek i systemów informacyjnych. BE pozwala na zgromadzenie informacji na temat wierzeń, przekonań, sposobów komunikowania się, zachowań, sieci społecznych i in. w badanej społeczności; umożliwia odkrycie codziennych praktyk i czynników je warunkujących. Efektem końcowym BE jest zapis wszystkich spostrzeżeń, rozmów i odkryć zgromadzonych przez przebywającego w terenie badacza.