Babin

W artykule przedstawiono krótko międzynarodowe inicjatywy związane z archiwizacją danych i ich upublicznianiem w otwartym dostępie, umożliwiającym równoczesne, ponowne wykorzystywanie tych zasobów wielu użytkownikom (ang. data curation). Omówiono 3 raporty z projektów europejskich, które zdaniem autora, dobrze wprowadzają w tematykę archiwizacji, przetwarzania i ekstrakcji danych oraz główne referaty dotyczące tej tematyki wygłoszone w 2012 roku na konferencji w Bielefeld i na Generalnej Konferencji IFLA w Helsinkach.

Środowisko bibliotekarskie od lat aktywnie wspiera ruch otwartego dostępu do wiedzy, współpracuje też przy tworzeniu otwartych archiwów cyfrowych. Zgodnie z tą ideą, również duża część badań i publikacji z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN) rozpowszechniana jest na zasadach open access. Autorka dokonała przeglądu dostępnych źródeł online z tej dyscypliny oraz ewaluacji ich przydatności w procesie nauczania i studiów bibliotekoznawczych, kompilując na tej podstawie wykaz użytecznych, bezpłatnych zasobów z zakresu BIN, które można wykorzystywać w celach edukacyjnych; przedstawiła też krótką charakterystykę każdej pozycji z listy oraz liczbę materiałów z zakresu BIN, które można znaleźć we wskazanych źródłach.

Budowa otwartych instytucjonalnych repozytoriów w krajach rozwijających się, takich jak Malezja, znajduje się nadal w początkowym etapie rozwoju, a jednym z czynników warunkujących sukces lokalnych inicjatyw open access (OA) jest pozytywny stosunek środowiska naukowego do idei samoarchiwizacji. W artykule przedstawiono wyniki sondażu przeprowadzonego wśród kadry naukowej 5 malezyjskich instytucji badawczych, mającego na celu sprawdzenie nastawienia naukowców wobec udostępniania wyników badań w IR i ich gotowości do publikowania w modelu otwartego dostępu, oraz identyfikację barier, które powstrzymują respondentów przed samodzielnym deponowaniem swoich prac w otwartych archiwach.

W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu, omówiono wady i ograniczenia obecnego systemu produkcji i finansowania czasopism naukowych oraz bariery dla rozwoju modelu open access związane m.in. z uzależnieniem oceny wpływu prac naukowych od wskaźnika siły oddziaływania (IF: impact factor) ustalanego na podstawie indeksu koncernu wydawniczego Thomson Reuters. Przedyskutowano też szanse przejścia środowiska naukowego na publikowanie w otwartym dostępie i możliwe mechanizmy finansowania takiego modelu; przedstawiono także analizy i dane ekonomiczne w skali makro ilustrujące kluczowe czynniki, od których może zależeć sukces takiej transformacji oraz związane z nią, potencjalne oszczędności i korzyści dla bibliotek.

W naukach społecznych i humanistycznych (NSH) ważnym i głównym medium komunikacji wyników badań naukowych są książki, a nie artykuły naukowe, publikacja tych pierwszych napotyka jednak na coraz więcej przeszkód (m.in. spadek nakładów i wydatków na zakupy dla bibliotek i innych instytucji). Podobnie jak w innego typu dyscyplinach, w NSH konieczna jest stała ewaluacja jakości publikowanych badań i ocena ich użyteczności dla społeczeństwa, tym bardziej, że ekonomiczny model rozpowszechniania badań za pośrednictwem monografii bazuje głównie na subsydiach, organy finansujące powinny więc mieć jasny obraz zwrotu poniesionych inwestycji. Ocen takich dokonuje się obecnie głównie przy pomocy analizy bibliometrycznej i metod jakościowych. Modele bibliometryczne bazujące na czasopismach nie sprawdzają się jednak dobrze na polu NSH, z kolei metody jakościowe, uwzględniające wielu interesariuszy, są czasochłonne, a ich wyniki bazują w dużej mierze na samoocenie respondentów, mogą więc nie być w pełni obiektywne. W artykule zaproponowano metodę, która może uzupełniać bieżące analizy miary oddziaływania i społecznego znaczenia badań akademickich z zakresu NSH, i która bazuje nie na miernikach cytowalności publikacji, lecz na analizie danych generowanych przy wykorzystaniu elektronicznych wersji książek dostępnych online i identyfikacji internetowych dostawców.

Digital Public Library of America (DPLA) to wspierany przez ALA projekt mający na celu stworzenie narodowej biblioteki cyfrowej Stanów Zjednoczonych. Jego założeniem jest digitalizacja cennych i często mało znanych archiwów (pamiętników, fotografii, historycznych zapisów i artefaktów) rozproszonych w zbiorach bibliotek i muzeów z całego kraju i zapewnienie do nich jednego, centralnego i bezpłatnego punktu dostępu przez platformę DPLA. Nie ma ona pełnić funkcji repozytorium, lecz raczej służyć jako agregator metadanych dotyczących istniejących już kolekcji i umożliwiać przeglądanie, wyszukiwanie i wykorzystywanie materiałów wcześniej niedostępnych zwykłemu odbiorcy. Oficjalne uruchomienie prototypu systemu DPLA ma nastąpić 18 kwietnia 2013 r.; w jego zasobach znajdować się już wówczas będą setki przeniesionych na formę cyfrową kolekcji różnego typu – od średniowiecznych rękopisów, dagerotypów afrykańskich niewolników, fotografii imigrantów, czy XIX- wiecznych gazet, po kroniki filmowe z XX w.

Dostęp do treści naukowych i edukacyjnych ma fundamentalne znaczenie dla gospodarczego, społecznego i kulturowego rozwoju poszczególnych państw, stąd też ruch Open Access (OA) proponuje model publikowania literatury naukowej i akademickiej polegający na otwartym i bezpłatnym rozpowszechnianiu publikacji w Internecie, a postulat ten dotyczy zwłaszcza wyników badań finansowanych z pieniędzy podatników. Pełne wykorzystanie potencjału tej formy dystrybucji wiedzy wymaga udziału wszystkich środowisk związanych z organizacją procesów badawczych, w tym zaangażowania lokalnych i centralnych władz i społeczności akademickiej, a wybór najlepszego sposobu publikowania w OA jest nadal przedmiotem ożywionych debat. W artykule omówiono ewolucję, obecny stan oraz trendy i perspektywy rozwoju inicjatyw OA w Argentynie, zarówno w kontekście globalnym, jak i regionalnym (Ameryka Łacińska), analizując wsparcie, jakie otrzymują projekty tego typu ze źródeł rządowych, współpracę z międzynarodowymi projektami i podejście argentyńskich autorów do OA i samodzielnej archiwizacji.

ArCEs to projekt budowy cyfrowego repozytorium archiwalnych dokumentów z końca XIX i początku XX w., dotyczących włoskich ekspedycji badawczych w północnej i wschodniej Afryce oraz byłych włoskich koloniach na tym kontynencie. Jego celem jest zabezpieczenie, skatalogowanie i udostępnienie online cennych i rzadkich materiałów (historycznej kartografii, fotografii, szkiców i notatek, prac naukowych, słowników geograficznych itp.) rozproszonych po różnych prywatnych i publicznych kolekcjach oraz stworzenie przyjaznego użytkownikom narzędzia do lokalizowania, przeglądania i analizy rzadkich dokumentów kartograficznych. System informatyczny ArCEs, bazujący na standardzie metadanych Dublin Core ma być współoperatywny z innymi systemami tego typu, pozwalać na integrację różnego typu zasobów cyfrowych i zapewniać złożone, znormalizowane indeksowanie oraz zaawansowane wyszukiwanie i przeglądanie, zgodnie ze stosowanymi obecnie standardami. Geolokalizacja zbiorów ArCEs w środowisku GIS umożliwi też wyświetlanie wyników wyszukiwania w aplikacji Google Earth.

Projekty budowy zasobów wolnych, czyli darmowych i udostępnianych na otwartej licencji materiałów edukacyjnych (OME), takie jak OpenCourseWare, otwarte moduły edukacyjne, czy cyfrowe biblioteki wolnych podręczników i lektur rozwijane są od ponad 15 lat, z nadzieją, że przyczynią się one do upowszechnienia edukacji i pozwolą na znaczne oszczędności, dzięki eliminacji konieczności kupowania przez uczniów czy rady szkolne drogich podręczników i materiałów dydaktycznych. W artykule zreferowano wyniki badania sprawdzającego wpływ oraz ocenę kosztów i jakości takich zasobów wśród wykładowców i studentów amerykańskich college’ów, w kontekście inicjatywy o nazwie Project Kaleidoscope.

Pan-europejski projekt OpenAIRE (Infrastruktura swobodnego dostępu do badań europejskich) realizowany jest przy współpracy bibliotekarzy, administratorów repozytoriów i informatyków z 33 krajów Europy, w tym wszystkich państw członkowskich UE oraz Norwegii, Islandii, Chorwacji, Szwajcarii i Turcji. Celem tej inicjatywy jest promocja idei Open Accesss i zapewnienie bezpłatnego dostępu do recenzowanych prac naukowych, będących rezultatem badań z 7. dziedzin (ochrona zdrowia, energetyka, technologie informacyjne i komunikacyjne, infrastruktura badawcza, nauki społeczne i humanistyka), finansowanych przy pomocy środków unijnych, w ramach 7. Programu Ramowego i w ramach grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN) oraz budowę infrastruktury technicznej i sieci wsparcia dla tego przedsięwzięcia. W artykule omówiono proces tworzenia usług OpenAire i zasady kooperacji udziałowców projektu, przedstawiono też budowę repozytorium, związane z tym wyzwania i realizowane w ramach projektu prace badawcze, a także cele i działania jego kontynuacji – uruchomionego w 2011 r. programu OpenAIREplus.