Babin

W czasach ograniczeń budżetowych i rosnących wymagań użytkowników, jednym z rozwiązań pozwalających, bez nadmiernych kosztów dla bibliotek, na zapewnienie odbiorcom dostępu do poszukiwanych przez nich zasobów jest wspieranie rozwoju otwartych zasobów, dostępnych bezpłatnie online. Autorzy prac naukowych mają do dyspozycji dwie drogi do otwartego dostępu: złotą (publikowanie bezpośrednio w czasopismach open access) i zieloną (samodzielne archiwizowanie e-printów w otwartych repozytoriach lub na własnych stronach www). Korzyści z wolnego dostępu do publikacji naukowych to nie tylko pieniądze oszczędzane przez biblioteki, ale również zwiększanie zasięgu i wpływu naukowego udostępnianych w tym modelu artykułów, szybsze rozpowszechnianie informacji, wzmacnianie współpracy środowisk akademickich i lepszy dostęp do wyników badań. Ponieważ bibliotekoznawcy i specjaliści informacyjni powinni zdawać sobie sprawę z zalet open access (OA) i wspierać w każdy możliwy sposób publikowanie w wolnym dostępie, w tym przez stosowanie tej metody w stosunku do własnych prac akademickich, autorzy postanowili sprawdzić, czy teksty autorów związanych z bibliotekoznawstwem i informacją naukową (BIN) poświęcone problematyce otwartego dostępu będą szerzej dostępne w tym modelu.

Biblioteka Narodowa Finlandii (BNF) prowadzi od 2012 r. Projekt Digitalizacji Języków Pokrewnych (Digitisation Project of Kindred Languages), którego celem jest przeniesienie na formę cyfrową i opublikowanie online w wolnym dostępie, na otwartej platformie DSpace, ok. 1200 książek i ponad 100 tytułów czasopism w różnych, w tym zagrożonych językach z rodziny uralskiej. Powstała w jego ramach kolekcja ugrofińska (Fenno-Ugrica) zawiera obecnie ponad 110 tys. stron książek i ok. 90 tys. stron czasopism dostępnych dla wszystkich zainteresowanych, niezależnie od ich miejsca pobytu. Projekt jest wspierany finansowo przez Fundację Kone i stanowi część jej programu językowego koncentrującego się na dokumentacji rzadkich języków ugrofińskich, fińskiego i języków mniejszości narodowych Finlandii. Docelowo, udostępnione materiały mają stanowić największy na świecie zasób w językach uralskich. NBF chce również zapewnić użytkownikom Fenno-Ugrica narzędzia umożliwiające prowadzenie badań lingwistycznych, interaktywne wykorzystanie zdigitalizowanych zbiorów i wspieranie nauki obywatelskiej (ang. citizen science), wykorzystując w tym celu społecznościowe innowacje i nowe formy partnerstwa.

E-ViVa (Ellinike Vivliothikonomike Vase) – greckie, otwarte repozytorium publikacji zakresu bibliologii i informatologii to międzyinstytucjonalny projekt zainicjowany przez Bibliotekę Uniwersytetu Cypryjskiego, w celu identyfikacji, lokalizacji, gromadzenia, organizacji, indeksacji, digitalizacji, trwałego zachowania, udostępniania i promocji wyników badań naukowych prowadzonych w Grecji i na Cyprze w dziedzinach związanych z bibliotekoznawstwem, informacją naukową i archiwistyką. W artykule omówiono rozwój tej inicjatywy z perspektywy historycznej oraz zaprezentowano dane dotyczące rozmiaru, zasięgu, zakresu tematycznego i zawartości bazy, przyjętych kryteriów doboru publikacji, ram prawnych, używanych formatów i rozwiązań technicznych. Przedstawiono również wyniki porównania E-ViVa z 5 innymi dziedzinowymi bazami danych (eLIS, LISA, LISTA, ISI-SSCI i SCOPUS).

Autorki przedstawiają w formie subiektywnego felietonu swoje wrażenia z konferencji Complicity-Berliner Gazette 2013. Gazeta Berlińska (Berliner Gazette) – magazyn internetowy poświęcony dziennikarstwu, sztuce i nauce, organizuje od lat sympozja i seminaria dotyczące kultury mediów. Każdego roku wybiera też temat priorytetowy. Konferencja Complicity z 7-9 listopada 2013 zapoczątkowała przewodni temat dla 2014 roku. Zorganizowano ją w berlińskim Supermarktcie – centrum warsztatowo-konferencyjnym powstałym w budynku dawnego supermarketu. Na wydarzenie to przybyło z różnych miast Niemiec i Europy około 50 artystów, dziennikarzy, hakerów, kulturoznawców, socjologów, prawników i bibliotekarzy.

Kształt działalności bibliotek uniwersyteckich zależy od wielu różnych czynników i trudno stwierdzić obecnie, które z nich okażą się decydujące dla dalszych losów tych instytucji. Wg autorów, przyszłość bibliotek jest otwarta, w znaczeniu powiązań z modelem Open Access (OA), i współzależna od dalszego rozwoju ruchu OA, a placówki te powinny odgrywać istotną rolę w zmianie krajobrazu komunikacji naukowej. Ich podstawowe funkcje ulegną przesunięciu z kupowania informacji dla swoich użytkowników na wspieranie otwartego dostępu do publikacji naukowych i danych badawczych, zarządzanie wiedzą produkowaną przez uczelnie, w ramach których funkcjonują, oraz upowszechnianie wyników ich badań. Postulują też, by w ciągu kolejnych 20 lat, w których publikowanie w trybie Open Access (OA) może stać się dominującym modelem rozpowszechniania artykułów naukowych, centralnym punktem misji bibliotek stało się usuwanie barier ograniczających wolny przepływ i wymianę informacji i podejmowanie działań na rzecz powszechnego dostępu do zasobów informacyjnych w skali globalnej.

Norweskie Kolegium Nauk Stosowanych Oslo i Akershus (HiOA) oferuje otwartą platformę publikacji bazującą na oprogramowaniu Open Journal Systems (OJS) o otwartym kodzie źródłowym, zarządzaną przez bibliotekę uczelni. Jej kilkuletnia współpraca ze środowiskiem Open Acess pokazała, że wiele periodyków online nadal funkcjonuje w tradycyjnym modelu publikacji, skoncentrowanym na druku – założenie e-czasopisma z wykorzystaniem tradycyjnych procedur i obiegu danych w świecie akademickim jest proste, gdyż większość naukowców korzysta z edytorów tekstu, pozwalających na zapisywanie dokumentów w postaci plików PDF,  jako głównego narzędzia pracy. Z tego też powodu PDF, mimo wielu ograniczeń, jest standardowym formatem używanym w naukowych e-czasopismach Open Access, spoza komercyjnego ruchu wydawniczego. Pracownicy HiOA postanowili stworzyć nowe procedury i mechanizmy prac dla publikacji w wolnym dostępie, lepiej dostosowane do wymogów uniwersalnej dostępności, wykorzystując w tym celu bardziej wszechstronny format EPUB 2.0 oraz standard JATS 1.0 (Journal Article Tag Suite) XML. W artykule przedstawiono główne zalety i powody przyjęcia takiego rozwiązania, opisano również sposób jego implementacji oraz jej koszty.

W artykule omówiono rolę i zasady rozwoju regionalnych i konsorcyjnych repozytoriów w Japonii, tworzonych w modelu współdzielonych archiwów, oraz ich wpływ na ekspansję ruchu Open Access w tym kraju. Przedstawiono także efekty realizowanych tam programów i inicjatyw mających promować koncepcję wspólnych, instytucjonalnych repozytoriów (WIR), ułatwiać ich implementację i wspierać, dzięki znacznej redukcji kosztów, upowszechnianie dorobku naukowego pracowników współpracujących w jego ramach instytucji.

W 2012 r. projekt Internet Archive (jedno z największych, otwartych cyfrowych archiwów na świecie) nawiązał współpracę z firmą BitTorrent Inc. oferując ponad milion plików ze swoich zbiorów przez sieć P2P, w celu zapewnienia użytkownikom łatwiejszego i szybszego dostępu do swoich zasobów. Jak dotąd, jest to jedyna tak duża i popularna biblioteka, która zdecydowała się na korzystanie z technologii peer-to-peer, kojarzonej powszechnie z piractwem internetowym, by ułatwić dystrybucję i redystrybucję zasobów znajdujących się w domenie publicznej. W artykule przedyskutowano specyfikę torrentów, związane z nimi kontrowersje, zalety i możliwości zastosowań protokołu BitTorrent w bibliotekach oraz przyjęcia zdecentralizowanego podejścia do zarządzania danymi, a także argumenty na rzecz szerszej implementacji tego oprogramowania przez wszystkie społeczności i instytucje, których nadrzędnym celem jest realizacja idei Open Access i upowszechniania wiedzy.

Fachowe piśmiennictwo dotyczące repozytoriów uczelnianych koncentruje się głównie na zagadnieniach związanych z ich tworzeniem, ustalaniem zawartości i pozyskiwaniem publikacji, często pomija się natomiast kwestie późniejszego wykorzystania zgromadzonych dokumentów przez użytkowników. Ponieważ repozytorium instytucjonalne (IR) Stanowego Uniwersytetu Utah (USU) ma za sobą wstępny okres organizacji i wkroczyło już w fazę dojrzałości, skupiono się na badaniu dotyczącym jego użytkowników końcowych.

Efektywność rozpowszechniania prac naukowych w naukowych czasopismach zależy w dużej mierze od postrzeganej reputacji, poczytności i poziomu dostępności danego tytułu oraz technicznej infrastruktury zapewnianej przez platformy wydawnicze autorom i czytelnikom, a decyzja, gdzie publikować swoje prace staje się obecne coraz bardziej istotna, gdyż od niej zależy przyszła kariera i perspektywy naukowców oraz ich dostęp do źródeł finansowania. W artykule, na podstawie przeglądu literatury przedmiotu oraz przeprowadzonego przez autorkę badania, omówiono różne czynniki mające wpływ na autorów specjalizujących się w badaniach z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (BIN), przy wyborze miejsca publikacji swoich prac, a w szczególności znaczenie wskaźników bibliometrycznych i opcji związanych z otwartym dostępem w procesie podejmowania takich decyzji. Przeanalizowano również, czy często omawiany w literaturze przedmiotu, i związany z aktywnością naukową i kulturą badawczą, podział na praktyków i teoretyków BIN ma odzwierciedlenie w przypadku mechanizmów związanych z wyborem czasopism.